Architektura sakralna Wielkopolski urzeka swym majestatem. Zabytkowe świątynie to nie tylko cenne zabytki, ale też kawał polskiej historii. Dla wielu z nich czas nie był łaskawy. Dawny blask odzyskują dzięki WRPO 2014+. Warto je zobaczyć w te wakacje.
Polska należy do światowych prekursorów budowy systemu ochrony dziedzictwa kulturowego. Początki sięgają przełomu XVIII i XIX w., kiedy to księżna Izabela Czartoryska stworzyła cenną kolekcję dzieł sztuki, mającą zapewnić przetrwanie pamiątek i dokumentów będących świadectwami polskiej historii. W puławskim parku wybudowała Świątynię Sybilli – budynek w kształcie rotundy, który miał pomieścić bogate zbiory.
Jednym z najważniejszych elementów polskiego dziedzictwa kulturowego są zabytki sakralne. Z jednej strony świadectwo życia duchowego Polaków i znak minionych czasów, z drugiej - przykład unikalnej architektury sakralnej. Ze względu na swoje walory, podlegają szczególnej ochronie. Pieniądze na ich renowację i konserwację pozyskać można z różnych źródeł: Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, budżetów samorządów, a nawet z Funduszy Europejskich, które kładą nacisk na zachowanie dziedzictwa kulturowego krajów UE.
Wielkopolska jest regionem szczególnie bogatym w duchowe pomniki historii. Nic dziwnego, wszak tu sięgają początki Polski. Dlatego też w Wielkopolskim Regionalnym Programie Operacyjnym 2014-2020 w ramach Działania 4.4 przeznaczono 51 mln euro na zachowanie, ochronę, promowanie i rozwój dziedzictwa naturalnego i kulturowego regionu. Sporą część tych środków przeznaczono na renowację zabytków sakralnych. Ponieważ wakacje sprzyjają dalszym i bliższym wycieczkom, zachęcamy naszych Czytelników do odwiedzenia najcenniejszych świątyń Wielkopolski, które dawną świetność odzyskują przy wsparciu Funduszy Europejskich. Dla wielu osób z pewnością będzie to duże przeżycie duchowe, a dla wszystkich zaś - wspaniałe doznanie estetyczne.
Ocalić przed zniszczeniem
Cennym zabytkiem sakralnym Wielkopolski jest kościół pw. św. Stanisława Biskupa Męczennika i klasztor Ojców Franciszkanów w Kaliszu. Ten sakralny obiekt dawny blask odzyskuje dzięki unijnym funduszom.
– Mury kościoła pamiętają jeszcze trzynasty wiek i fundatorów: księcia Bolesława Pobożnego i jego żonę bł. Jolentę – mówi o. Waldemar Ułanowicz, Gwardian Klasztoru OO. Franciszkanów.
Choć budowla przetrwała największe historyczne zawieruchy, nie udało się zatrzymać postępującej degradacji budynków. Czynniki biologiczne, zmienna wilgotność panująca wewnątrz, postępująca degradacja zużytych do budowy materiałów sprawiały, że obiekt zaczął niszczeć. Niezbędne było podjęcie prac konserwacyjnych. Na ten cel udało się pozyskać blisko 8,7 mln zł z WRPO 2014+. W ramach projektu „Poszerzenie oferty kulturalnej poprzez konserwację i renowację Kościoła i Klasztoru OO. Franciszkanów w Kaliszu” wykonano rekonstrukcję posadzki, ścian wewnętrznych, sklepienia kościoła i kaplicy.
– Wprowadzone zostały także nowe rozwiązania ułatwiające poruszanie się po obiekcie osobom starszym i niepełnosprawnym. Konserwacji poddany został też ołtarz główny oraz dwie kropielnice. Większość prac jest w wysokim stanie zaawansowania. Remont zakończy się jeszcze w tym roku – mówi o. Waldemar Ułanowicz.
Podczas prac renowacyjnych konserwatorzy odkryli polichromię, przedstawiającą św. Krzysztofa trzymającego na ramieniu Dzieciątko Jezus. Dzieło mogło powstać na przełomie XIII/XIV lub w pierwszej połowie XIV wieku. Dekorację odkryto na ścianie północnej pierwszego przęsła prezbiterium kościoła. W południowej ścianie prezbiterium pracownicy natrafili także na malowane iluzjonistycznie dwa okna maswerkowe, datowane na XIX wiek.
– We wnętrzach kościoła turyści mogą zobaczyć też monumentalny ołtarz główny i oryginalną ambonę w kształcie łodzi św. Piotra. Do odwiedzin zapraszamy nawet w trakcie remontu. To okazja, by przyjrzeć się pracy konserwatorów – mówi o. Waldemar Ułanowicz.
Kościół znajduje się w zabytkowym centrum miasta. Świątynię można zwiedzać codziennie.
Nowe oblicze kościoła
Mimo trwającego od wielu lat remontu, wierni i turyści tłumnie odwiedzają zespół sakralny OO. Franciszkanów w Gnieźnie, którego początki sięgają 1259 roku. Czas powoli kruszył jego mury, jednak zakonnicy i parafianie nie chcieli czekać i bezczynnie przyglądać się, jak - piękna niegdyś świątynia - niszczeje. Pozyskali unijne środki zarówno w poprzedniej perspektywie finansowej, jak i w obecnej. Umożliwiły one przeprowadzenie niezbędnych prac konserwatorskich. W pierwszej kolejności zrewitalizowano bibliotekę i przeprowadzono renowację kościoła, będącego jednym z najważniejszych zabytków Gniezna. W ramach projektu „Restauracja i prace rekonstrukcyjno-budowlane przy XIII-wiecznym zabytkowym zespole sakralnym OO. Franciszkanów w Gnieźnie przy ul. Franciszkańskiej 12 - etap końcowy”, współfinansowanego ze środków WRPO 2014+, zakończono prace konserwatorskie i remontowo-budowlane przy renowacji wypraw tynkarskich elewacji kościoła. Renowacji poddano również organy piszczałkowe, wraz z szafą, prospektem organowym i drewnianą podłogę na chórze muzycznym. Zrekonstruowano też dzwony na wieży kościoła. Wykonano ponadto remont dachów i elewacji, aby scalić formę architektoniczną wszystkich obiektów na zabytkowym terenie. W efekcie prowadzonych prac przywrócono pierwotny charakter barokowego, zabytkowego kompleksu, który dziś wzbudza zachwyt turystów, a mieszkańców napawa nieskrywaną dumą. Inwestycja pochłonęła 8,9 mln zł, z czego unijna dotacja to 7,6 mln zł.
Obok kościoła, warto zwiedzić również zabudowania klasztoru. Cały teren jest przystosowany dla dzieci i osób starszych.
Blask odnowionych zabytków
Ciężką próbę czasu przeszła również, nazywana „perłą baroku na Szlaku Piastowskim”, bazylika Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Trzemesznie. Ślady pierwszego kościoła romańskiego pochodzą z dwunastego wieku, kiedy to Bolesław Krzywousty sprowadził Kanoników Regularnych Laterańskich – zakon żyjący według reguły św. Augustyna. W bazylice jest też ślad gotyku, bowiem w szesnastym wieku w tym właśnie stylu rozbudowano romańską świątynię. Obecny kształt bazylika zyskała w XVIII w., gdy wcześniejsza budowla została rozbudowana w stylu barokowym na wzór kościoła „Santa Maria della Salute” w Wenecji. W 1945 r. wnętrze świątyni podpalili Niemcy opuszczający Trzemeszno. Po II wojnie światowej kościół pieczołowicie odbudowywano. Ostatnie lata to przede wszystkim walka z wilgocią i zagrzybieniem ścian. Teraz nadszedł czas na przywrócenie utraconego piękna – oczywiście, przy wsparciu WRPO 2014+.
– Renowacji i konserwacji zostały poddane ściany i sklepienie prezbiterium z polichromią i reliefami oraz ołtarz główny. Przywrócona została też pierwotna kolorystyka ołtarza i ścian. Poszerzono także wejście do podziemi, w których można podziwiać fundamenty i ściany kościoła z dwunastego wieku. Obecnie trwają prace przy latarni ponad kopułą, obejmujące renowację ścian i polichromii oraz gruntowny remont żeliwnych okien wraz z wymianą oszklenia – mówi ks. Piotr Kotowski, proboszcz parafii pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Trzemesznie.
Prace konserwatorskie przeprowadzone zostały w ramach projektu „Zwiększenie atrakcyjności i dostępności kulturowej cennego zabytku narodowego – Bazyliki Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Trzemesznie”. Całkowity koszt przedsięwzięcia to ponad 2,9 mln zł, z czego unijna dotacja wyniosła 2,4 mln zł.
Bazylikę czeka jeszcze wiele prac związanych z remontem pozostałej części świątyni (nawa główna, nawy boczne i kaplice) oraz z naprawą części elewacji i wymianą rynien. Jednak już dziś zwiedzający mogą zobaczyć jak kościół wyglądał w okresie swej świetności. Kościół można zwiedzać codziennie. Uwagę w świątyni przykuwają kolorowe, barokowe freski, które są rekonstrukcją oryginalnych fresków Franciszka Smuglewicza. Zwiedzającym udostępniona jest także wystawa archeologiczna prezentująca odnalezione zabytki romańskie.
Coraz piękniej na Św. Górze
Odnowie poddawane jest także Sanktuarium Matki Bożej Świętogórskiej Róży Duchownej w Gostyniu, uznawane za perłę polskiego baroku. Monumentalny zespół klasztorny, olśniewający pięknem i czystością stylu, został w 2008 roku uznany za Pomnik Historii.
– Zachwycają stiukowe ołtarze, freski, oryginalna osiemnastowieczna snycerka, kamienna posadzka z wyraźnym śladem pielgrzymów przybywających tu od wieków. Swoim majestatem olśniewa zwłaszcza ołtarz główny z unikalnym tabernakulum, cudownym Obrazem Matki Bożej Świętogórskiej i reliefem Trójcy Przenajświętszej w zwieńczeniu. Skarbem świątyni jest również słynąca cudami ikona Matki Bożej Róży Duchownej, przyozdobiona złotymi koronami i Złotą Różą Papieską – mówi ks. Jakub Przybylski COr z Sanktuarium Matki Bożej Świętogórskiej Róży Duchownej w Gostyniu.
Piękne wnętrza wymagają nieustannej troski. Stąd potrzeba renowacji m.in. barokowych ołtarzy czy organów. Kustosze tego miejsca - księża Filipini, postanowili sięgnąć po unijną pomoc. Przygotowali projekt „Przywrócenie i popularyzacja XVII w. muzycznej tradycji filipińskiej na Św. Górze poprzez digitalizację świętogórskiego archiwum muzycznego, rekonstrukcję organów, renowację ołtarzy, przebudowę i remont amfiteatru wraz z zagospodarowaniem otoczenia”, który otrzymał 3,7 mln zł unijnej dotacji.
– W ramach przedsięwzięcia przeprowadziliśmy m.in. rekonstrukcję dwudziestopięciogłosowych organów. Renowacji poddane zostały też ołtarze barokowe: główny i boczne - Matki Boskiej Bolesnej oraz Św. Filipa Neri. Dodatkowo wyremontowaliśmy amfiteatr oraz przeprowadziliśmy digitalizację archiwum muzycznego, gdyż w zbiorach klasztornych znajduje się scheda po kapeli świętogórskiej, która stanowi zbiór wspaniałych manuskryptów muzycznych – opowiada ks. Jakub Przybylski COr.
Kongregacja Księży Filipinów na Świętej Górze, na wzór założyciela św. Filipa Neri, realizuje swoją misję religijną, wykorzystując muzykę. Rozpoczynając swoją działalność w Polsce w 1668 roku, założyli kapelę, która była niejako konserwatorium muzycznym i zespołem muzyków, śpiewaków i instrumentalistów. Mecenat Kongregacji doprowadził do wielkiego rozkwitu kapeli i powstania wielu dzieł, tak muzyki liturgicznej, jak i świeckiej. W 2006 r. powołano do istnienia Stowarzyszenie Miłośników Muzyki Świetogórskiej im. Józefa Zeidlera, które przywraca do życia koncertowego dzieła kompozytorów świętogórskich w ramach Festiwalu Muzyki Oratoryjnej MUSICA SACROMONTANA. Jest to jedyny festiwal w Polsce, podczas którego mają miejsce prawykonania kompozycji napisanych dla konkretnego wnętrza, czyli Bazyliki na Świętej Górze.
Turyści, którzy chcą zwiedzić świątynię, mogą skorzystać z noclegu w domu rekolekcyjnym przy Bazylice, w którym można zanurzyć się w całkowitej klasztornej ciszy. Grupy zorganizowane mogą zwiedzić kompleks klasztorny z przewodnikiem (Bazylika z podziemiami, klasztor, ogrody). Niezbędne jest jednak wcześniejsze zgłoszenie. Na św. Górę warto zajrzeć również na przełomie września i października, kiedy to odbywa się Festiwal Muzyki Oratoryjnej.
Łukasz Karkoszka
