Zdegradowane obszary poprzemysłowe i niszczejące kwartały wielu dzielnic mieszkalnych, to problem wielu miast. O tym jak najlepiej przywracać do życia zrujnowane przestrzenie i pomagać mieszkańcom, rozmawiano 2 marca w Urzędzie Marszałkowskim w trakcie konferencji „Rewitalizacja 2.0 w Wielkopolsce”.
Jak przekonują eksperci, duże miasta borykają się głównie z problemem zniszczonej infrastruktury komunalnej, degradacji śródmieść, terenów poprzemysłowych i powojskowych. Z kolei w przypadku małych miast i gmin wiejskich mamy do czynienia przede wszystkim z degradacją ścisłych centrów miejscowości, budynków użyteczności publicznej, dewastacją terenów zielonych.
Samorządowcy dostrzegają potrzebę podjęcia działań zmierzających do odnowy miejskiej tkanki.
- W Polsce wdrożono już ponad 1400 programów rewitalizacji. Najwięcej, bo aż 143, realizowanych jest w Wielkopolsce – mówi Andrzej Brzozowy, ekspert ds. rewitalizacji.
Na drodze do zmiany
Także w wielkopolskich miastach nie brakuje dzielnic, które przysparzają problemów. Do przywracania ładu przestrzeni publicznej i nadawania terenom zdegradowanym nowych funkcji wykorzystywane są fundusze unijne.
– Samorządy, które cztery lata temu zdecydowały się na opracowanie programów rewitalizacji, wiedzą, że to był odważny krok w stronę budowania nowej jakości usług społecznych i relacji z mieszkańcami. Rewitalizacja, obok działań związanych z odnawialnymi źródłami energii, jest dla nas priorytetowym obszarem interwencji. Dzięki wzorowemu wdrażaniu regionalnego programu, udało się pozyskać dodatkowe środki na działania rewitalizacyjne, które cieszą się ogromnym zainteresowaniem. W ramach czterech konkursów aż 52 przedsięwzięcia uzyskały dofinansowanie na łączną kwotę ponad 400 mln zł – mówił Marek Woźniak, marszałek Województwa Wielkopolskiego. – Pieniądze na procesy rewitalizacyjne pozyskać można również w ramach programu pożyczkowego JESSICA 2. Podpisaliśmy już dziesięć umów na kwotę ponad 100 mln zł. Kolejne samorządy mogą ubiegać się o te środki – dodawał.
Nowe spojrzenie
Wszystko wskazuje na to, że woj. wielkopolskie w najbliższych latach otrzyma znacznie mniej środków z unijnego budżetu niż obecnie. Mimo tego, wciąż jednym z priorytetów będą procesy rewitalizacyjne. Aby zintensyfikować zdolności gmin do wdrażania działań związanych z odnową zaniedbanych dzielnic, a także wykorzystywania narzędzi ustawowych i systemu monitorowania rewitalizacji, w Wielkopolsce rusza specjalny projekt, który pozwoli samorządowcom wypracować odpowiednie rozwiązania.
– Szkolenia, warsztaty, wykłady, wizyty studyjne i konsultacje eksperckie, to główne działania przewidziane w projekcie. Samorządowcy zdobędą specjalistyczną wiedzę m.in. z zakresu dostępności oraz monitoringu działań rewitalizacyjnych. Spotkają się z praktykami i zobaczą najlepiej przeprowadzone przedsięwzięcia. Łącznie do końca sierpnia 2021 roku odbędzie się 16 wydarzeń – podkreśla Michał Kurzawski, zastępca Dyrektora Departamentu Polityki Regionalnej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego. – Projekt jest tym ważniejszy, że po 2023 r. działania z przywracaniem do życia zaniedbanych dzielnic będzie można prowadzić tylko w oparciu o Gminne Programy Rewitalizacji (GPR), a nie jak dotychczas również o Lokalne Programy Rewitalizacyjne. Ważne więc, by gminy były odpowiednio przygotowane.
Miasto dla mieszkańców
Tyle teorii, a jak wygląda wdrażanie procesów rewitalizacyjnych w praktyce? Okazuje się, że polskie samorządy dobrze sobie radzą, choć, jak przyznają eksperci, sporo można jeszcze poprawić.
– Wielu włodarzy ma już świadomość, że rewitalizacja to nie sprint, a maraton. Wymaga czasu i włączenia jej w procesy zarządzania miastem. Powinna być też powiązana z najważniejszymi sferami rozwoju miast i regionów: ekonomią społeczną, programami Mieszkanie Plus, Dostępność Plus, a także uwzględniać trendy demograficzne, makroekonomiczne i związane z ochroną klimatu – mówi Andrzej Brzozowy, ekspert ds. rewitalizacji.
W ostatnich latach sukcesem wielu samorządów jest zwrócenie uwagi na mieszkańców. Partycypacja publiczna to już nie tylko tradycyjne konsultacje, ale pogłębione rozmowy z ludźmi, warsztaty, spacery i inne formy aktywnie włączające lokalne społeczności w procesy decyzyjne.
– Każde miasto ma swoją specyfikę – inne zasoby, problemy i wyzwania. Nie da się więc przełożyć „jeden na jeden” dobrych praktyk wypracowanych w jednej gminie na inną. Trzeba też pamiętać, że rewitalizacja jest pewnego rodzaju obietnicą złożoną często najwrażliwszym grupom społecznym i należy ją spełnić, gdyż inaczej zakładana zmiana po prostu się nie uda – podkreśla Andrzej Brzozowy. – Cały czas uczymy się. Istotne, by w proces rewitalizacji mocniej włączały się inne podmioty, np. przedsiębiorstwa czy wspólnoty mieszkaniowe. Unijnych środków będzie coraz mniej, więc warto pieniędzy i zasobów szukać „na miejscu” – zaznacza.
W praktyce
Kryteria dobrej rewitalizacji, takie jak: miastotwórczość, różnorodność i kontekst społeczny spełnione zostały m.in. w Wieleniu.
– Dla nas rewitalizacja to zmiana i proces, w którym na pierwszym miejscu są mieszkańcy. Zaczęliśmy od diagnozy społecznej. Wyszliśmy do ludzi, pokazywaliśmy nasze propozycje i wspólnie wypracowywaliśmy najlepsze rozwiązania. Stworzyliśmy m.in. lokalne centrum wolontariatu, Akademię Obywateli, a także zorganizowaliśmy webinaria i uruchomiliśmy program „Zmieniaj swoje miejsce”. Wszystko po to, by działania były jak najbardziej dopasowane do lokalnej społeczności – mówi Elżbieta Rybarczyk, burmistrz Wielenia.
W ramach działań rewitalizacyjnych powstało m.in. Centrum Integracji Społecznej „Arka”. Przebudowano też miejskie targowisko, które służy dziś nie tylko promocji lokalnych produktów, ale jest też sferą społecznej integracji. Gmina rozpoczęła też już kluczowe inwestycje, które trwale zmienią oblicze miasta. Do końca 2021 r., przy wsparciu WRPO 2014+, powstaną: nowa płyta rynku miejskiego, Bulwary Nadnoteckie, nowoczesna Mediateka, „Przystanek Edukacja” - skwer usług kultury, a w ramach CIS utworzony zostanie warsztat gastronomiczno-handlowy.
– Inwestycje, które realizujemy, prowadzone są w ramach Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Wieleń na lata 2017-2023, który wypracowany został z mieszkańcami. Działamy bowiem w myśl zasady: od ludzi, z ludźmi i dla ludzi – podkreśla Elżbieta Rybarczyk.
Jak w Wieleniu aktywizuje się mieszkańców wokół „dwóch brzegów Noteci”? Obejrzyj archiwalny materiał filmowy z 2017 roku na ten temat.
Przykładem miasta, w którym ideę rewitalizacji udało się skutecznie wprowadzić w życie, jest też Kalisz.
– Stworzyliśmy Strefę Rewitalizacji i Miejscowy plan rewitalizacji najbardziej zaniedbanej dzielnicy Jabłkowskiego-Podgórza w porozumieniu z mieszkańcami. Poprzez system dotacji do wielu inwestycji udało się zachęcić właścicieli i użytkowników wieczystych nieruchomości, dzięki czemu partycypowali w kosztach remontu kamienic – podkreśla Marcin Wolniak z Urzędu Miejskiego w Kaliszu.
Przed miastem jeszcze wiele inwestycji. Przy wsparciu regionalnego programu powstaną m.in. woonerfy – „ulice do mieszkania”, które zachowując swoją funkcję komunikacyjną, staną się jednocześnie deptakiem, parkingiem i miejscem spotkań mieszkańców. Dotyczy to ul. Śródmiejskiej i Zamkowej. Odnowie poddane zostaną miejskie planty, przebudowany zostanie też rynek główny.
Projekt „Wzmacnianie zdolności gmin do programowania i wdrażania działań rewitalizacyjnych” adresowany jest do przedstawicieli gmin, których programy odnowy miejskiej tkanki ujęte są w wykazie programów rewitalizacji Wielkopolski oraz samorządów, które zadeklarują realizację działań rewitalizacyjnych w przyszłości. Do 30 września 2021 r. zorganizowanych zostanie 16 spotkań edukacyjnych. Podzielone one zostaną na cztery moduły:
- wykorzystanie narzędzi wynikających z ustawy o rewitalizacji,
- zarządzanie rewitalizacją i włączenie społeczności lokalnej we wdrażanie realizowanych programów,
- monitoring i ewaluacja działań rewitalizacyjnych,
- dostępność w rewitalizacji.
Gminy, które przystąpią do projektu i będą realizować ścieżkę edukacyjną z poszczególnych modułów będą mogły skorzystać z bezpłatnych konsultacji z ekspertami zewnętrznymi.
Więcej informacji o projekcie można znaleźć na stronie wrpo.wielkopolskie.pl w zakładce rewitalizacja.
Dominik Wójcik
