Jednym z najważniejszych aspektów polityki równościowej Unii Europejskiej jest umożliwienie osobom z niepełnosprawnościami udziału w życiu społeczno-zawodowym na równi z innymi. O przestrzeganiu zasady dostępności, eliminowaniu barier nie tylko architektonicznych i roli Funduszy Europejskich w tym procesie rozmawiamy z Zuzanną Janaszek-Maciaszek, Prezes Zarządu Fundacji im. Doktora Piotra Janaszka PODAJ DALEJ.
Czym jest dostępność i dlaczego jest ważna?
Dostępność w odniesieniu do osób ze szczególnymi potrzebami, a są to nie tylko osoby z niepełnosprawnościami, ale też na przykład seniorzy czy matki z dziećmi w wózkach, oznacza „możliwość korzystania” bez przeszkód z przestrzeni miejskiej, mieszkalnej, budynków użyteczności publicznej, usług opieki zdrowotnej, edukacji czy informacji cyfrowej. Mój przyjaciel Maciej Wiatrowski, współzałożyciel Fundacji i nasz ekspert od dostępności, na co dzień poruszający się na wózku, podkreśla, że dostęp do tych wszystkich funkcji jest niezbędny, aby umożliwić osobom ze szczególnymi potrzebami udział w normalnym życiu społecznym. Dzięki dostępowi do edukacji, służby zdrowia, kultury, sportu oraz innych aspektów życia mogą one podjąć pracę, zarabiać na siebie i rodzinę, odprowadzać podatki i tym samym odciążać system od wypłacania zasiłków, zapomóg. Stają się samowystarczalni i niezależni.
Mówiąc o dostępności zazwyczaj mamy na myśli bariery architektoniczne. To jednak znacznie szerszy zakres ograniczeń, które trzeba eliminować. W jakich obszarach mamy jeszcze lekcję do odrobienia?
Dostępność dotyczy każdej dziedziny życia. Na przykład dostępność architektoniczna jest ogromnie ważna, bo często to właśnie ograniczenia architektoniczne są barierą nie do przejścia dla osób z niepełnosprawnościami. Równie ważna jest dostępność cyfrowa czy dostępność do usług medycznych, co wiąże się z wyposażeniem np. gabinetów stomatologicznych czy ginekologicznych w odpowiedni sprzęt. Nie zapominajmy o dostępnej komunikacji publicznej, o dostosowaniu dworców i środków komunikacji oraz odpowiednim szkoleniu kadry. Istotna jest także dostępność lokali wyborczych, aby każdy mógł swobodnie realizować swoje prawa. Wreszcie dostępność w sektorze turystyki - ośrodków wypoczynkowych, plaż, szlaków turystycznych - aby osoby z niepełnosprawnościami nie musiały planować wakacji „szlakiem dostępnych toalet”… To tylko kilka przykładów.
Według danych nawet ponad 20 proc. użytkowników internetu jest wykluczonych cyfrowo…
Projektowanie i tworzenie stron internetowych dostępnych dla wszystkich jest kluczowe. Pozwala na dostęp do treści w internecie niewidomym i niedowidzącym, niesłyszącym i niedosłyszącym oraz osobom z szeregiem innych niepełnosprawności. Chodzi jednak nie tylko o strony www. Ważnym elementem jest również formułowanie zamieszczanych treści według określonych wytycznych. Przykładowo zdjęcia powinny zostać opatrzone alternatywnym tekstem, treści filmowe należy wzbogacić o audiodeskrypcję, wyświetlający się tekst oraz tłumacza języka migowego. Tylko wdrożenie tych rozwiązań sprawi, że osoby ze szczególnymi potrzebami będą aktywnie korzystać z internetu, a więc z przestrzeni, w której dziś pracujemy, uczymy się, komunikujemy, wyrażamy emocje i skąd czerpiemy informacje.
Jakie działania związane z upowszechnianiem dostępności podejmuje Fundacja? Na co zwracacie uwagę?
W Fundacji PODAJ DALEJ upowszechnianiem i badaniem dostępności zajmują się osoby z niepełnosprawnościami, które najlepiej wiedzą, jakie są ich potrzeby i na co należy zwracać szczególną uwagę. Towarzyszy im sprawny asystent, który pomaga tylko wtedy, gdy osoba z poziomu wózka nie jest w stanie czegoś dosięgnąć lub samodzielnie gdzieś wejść. Realizujemy audyty dostępności. Do tej pory przeprowadziliśmy ich około dwustu. Badaliśmy budynki użyteczności publicznej (urzędy, szpitale, muzea, ośrodki kultury, szkoły), przestrzeń miejską, tabor autobusów komunikacji miejskiej. Sprawdzaliśmy również dostępność gabinetów ginekologicznych i lokali wyborczych. Pomagamy pracodawcom dostosować firmę oraz stanowiska pracy dla osób ze szczególnymi potrzebami. Szkolimy architektów oraz uczniów szkół budowlanych i technicznych, aby pokazać, jak w praktyce wykorzystywane są wszelkie udogodnienia. Systematycznie szkolimy kierowców komunikacji miejskiej. Od kilku lat, jako pierwsi w Polsce, uczymy osoby z niepełnosprawnościami latać na szybowcach i paralotniach, aby pokazać, że niebo też jest dostępne.
Równość szans i niedyskryminacja jest jedną z najważniejszych zasad UE. Czy Pani zdaniem przestrzeganie jej standardów przyczynia się do większego zainteresowania projektami unijnymi wśród osób z niepełnosprawnościami?
Tak. Podam przykład niepełnosprawnych pracowników naszej Fundacji. Sami piszą projekty, następnie je realizują i rozliczają. Już przy pisaniu wniosków zwracają uwagę, dla kogo będzie dedykowany projekt i co dzięki niemu mogą poprawić w funkcjonowaniu i życiu osób z niepełnosprawnościami.
Fundacja, którą Pani kieruje, zrealizowała m.in. projekt „Akademia Samodzielności dla osób z niepełnosprawnością w Wielkopolsce”.
Projekt był realizowany od marca 2018 r. do maja 2021 r., w partnerstwie z Regionalnym Ośrodkiem Polityki Społecznej w Poznaniu, którego zadaniem było zorganizowanie współpracy między jednostkami społecznymi w Wielkopolsce, wymiana doświadczeń i wsparcie merytoryczne. My jako Fundacja przygotowaliśmy wsparcie dla 117 osób - mieszkańców regionu. Dla osób z niepełnosprawnościami zorganizowaliśmy piętnastotygodniowe pobyty w mieszkaniach treningowych. Uczestnicy odbywali w nich treningi samodzielności, które obejmowały m.in. naukę gotowania, sprzątania, utrzymania higieny. Zajęcia prowadzone były przez trenerów niezależnego życia oraz asystentów osób z niepełnosprawnością. Dodatkowo nasi podopieczni doskonalili umiejętności interpersonalne. Odbywały się też spotkania ze specjalistami: seksuologiem, prawnikiem, logopedą, fizjoterapeutą, pracownikiem socjalnym, pielęgniarką, a także warsztaty arteterapeutyczne, treningi organizacji wolnego czasu, zajęcia rehabilitacyjno-sportowe. Uczestnicy mogli liczyć również na całodobowe wsparcie asystentów osoby z niepełnosprawnością. A wszystko po to, aby zwiększyć samodzielność i niezależność osób z niepełnosprawnością.
Przed nami nowa perspektywa finansowa. Czego najbardziej środowisku osób z niepełnosprawnością w Polsce potrzeba? Na jakie działania należy kierować unijne wsparcie?
Według naszych obserwacji niezbędne jest w znacznie szerszym zakresie niż dotychczas współfinansowanie mieszkań wspomaganych, treningowych oraz wytchnieniowych. To kluczowy element przyczyniający się do zwiększania samodzielności osób z niepełnosprawnościami. Niezbędne jest też uregulowanie na poziomie krajowym przepisów zatrudniania i obowiązków asystentów osoby z niepełnosprawnością, które pełnią ważną rolę w unijnych projektach. Ważne, by to wsparcie nadal było utrzymane. Środki potrzebne są też na likwidację barier architektonicznych, cyfrowych, społecznych. W tym zakresie jest jeszcze wiele do zrobienia.
Rozmawiał Łukasz Karkoszka