Choć na co dzień najczęściej mówimy o barierach architektonicznych, każdego dnia mierzymy się z różnego rodzaju ograniczeniami komunikacyjnymi, cyfrowymi, prawno-administracyjnymi. Aby zapewnić wszystkim równy dostęp do życia społeczno-gospodarczego niezbędne jest niwelowanie barier. UE wspiera ten proces od lat.
Równość szans i niedyskryminacji – w tym dostępności dla osób z niepełnosprawnościami – jest jedną z najważniejszych zasad Unii Europejskiej. Ma na celu zapobieganie dyskryminacji, nie tylko ze względu na płeć, ale również rasę, pochodzenie etniczne, wiek czy niepełnosprawność. Termin „dostępność” często sprowadzany jest do problemu braku udogodnień architektonicznych dla osób z niepełnosprawnościami. Tymczasem to tylko jeden z elementów tego szerokiego pojęcia, które obejmuje również dostępność cyfrową czy informacyjno-komunikacyjną. Gwarancję pełnej dostępności stanowi uniwersalne projektowanie, czyli takie planowanie i projektowanie przestrzeni, środowiska, programów i systemów oraz produktów i usług, by były one użyteczne dla wszystkich, w możliwie jak największym stopniu.
Dla wszystkich
– Dostępność jest prawem człowieka. Pozwala, bez względu na stopień sprawności czy okoliczności, w jakich się znajdujemy, korzystać w pełni z życia społecznego, kulturalnego i gospodarczego – mówi Marta Mazurek, Koordynatorka ds. dostępności w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Wielkopolskiego i Regionalnym Ośrodku Polityki Społecznej w Poznaniu. – To jedna z głównych zasad określonych w „Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych”. Gwarantuje ją też wiele innych dokumentów międzynarodowych i krajowych na czele z konstytucją. Niestety w Polsce takie rozumienie dostępności jest wciąż mało powszechne, co sprawia, że zasada ta jest marginalizowana. Wciąż zbyt wielu z nas uważa, że dostępność dotyczy tylko niewielkiej części społeczeństwa i wiąże się jedynie z likwidacją barier architektonicznych. Tymczasem dostępność jest ważna nie tylko dla osób z orzeczoną niepełnosprawnością, których jest w Polsce kilka milionów, ale także dla seniorów czy osób doświadczających czasowych trudności funkcjonalnych, wynikających z choroby czy wypadku. Pamiętajmy, że 80% niepełnosprawności jest niewidoczna – podkreśla.
Upowszechnieniu zasady dostępności sprzyja, przyjęta w 2019 roku, ustawa o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, która określa minimalne wymagania w zakresie dostępności, jakie powinny spełniać podmioty publiczne. Dotyczą one m.in. dostępności architektonicznej. Zgodnie z przepisami korytarze i klatki schodowe powinny być wolne od barier i zapewniać możliwość poruszania się po nich m.in. osób na wózku, korzystających z kul, lasek i innych pomocy ortopedycznych, starszych, a także osób z wózkami dziecięcymi czy mających problemy z poruszaniem się. W ustawie mowa również o dostępności cyfrowej. Przepisy w tym zakresie zostały kompleksowo uregulowane w ustawie o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych. Trzecim obszarem, o którym mówią przepisy jest dostępność informacyjno-komunikacyjna, polegająca na zapewnieniu informacji na temat rozkładu pomieszczeń w budynku, co najmniej w sposób wizualny (np. plan, schemat, oznaczenia kierunkowe), dotykowy (np. tyflomapa, makieta, fakturowe ścieżki prowadzące) lub głosowy (informacja w urządzeniu typu infokiosk, infomat, nagranie audio na stronie internetowej), który umożliwi np. osobie niewidomej samodzielne zorientowanie się w zakresie możliwości dotarcia do danego pomieszczenia.
Przestrzeganie wymogów dostępności jest ważnym elementem projektów realizowanych w ramach Funduszy Europejskich. Infrastruktura, transport, zasoby cyfrowe, laboratoria badawcze, sprzęt i narzędzia, wszystkie produkty i oferowane usługi w ramach projektów unijnych muszą spełniać zasadę dostępności. W przypadku projektów współfinansowanych z Europejskiego Funduszu Społecznego oznacza to, że wsparcie dla uczestników (szkolenia, warsztaty, doradztwo, konferencje) musi odbywać się w dostępnych pomieszczeniach, a materiały, publikacje, strony internetowe i formularze rejestracyjne muszą być w pełni dostępne, także cyfrowo.
W praktyce
Wdrażanie dostępności jest też istotnym działaniem Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego.
– Już w 2017 roku samorząd województwa zaplanował audyt instytucji mu podlegających pod kątem dostępności. Został on przeprowadzony w ramach projektu „Wielkopolska dostępna” – mówi Marta Mazurek. – Na stronie BIP UMWW znaleźć można opracowany raport o stanie zapewniania dostępności, a także plan działania na rzecz jej poprawy, który realizujemy krok po kroku. Aktualna informacja na temat dostępności Urzędu zawarta jest w Deklaracji dostępności. W ostatnim czasie dostosowano oznaczenie parkingu dla osób z niepełnosprawnościami do standardów dostępności. Dla osób z dysfunkcją wzroku zamontowano tyflomapę i znacznik dźwiękowy TOTUPOINT, ułatwiający osobom niewidomym i słabowidzącym orientację w przestrzeni, doposażono również toalety w odpowiednie oznakowanie. Pojawiło się także spójne i widoczne oznakowanie przestrzeni, co zwiększa dostępność dla wszystkich – podkreśla.
Urząd organizuje także szkolenia dla pracowników z obsługi klientów z niepełnosprawnościami oraz na temat tworzenia dostępnych dokumentów i treści cyfrowych, które są możliwe do odczytania przez narzędzia wspomagające osoby niewidome i słabowidzące. W maju zorganizowane zostały Dni Różnorodności, które poświęcone zostały m.in. dostępności i podnoszeniu świadomości na temat funkcjonowania osób z niepełnosprawnościami.
Łukasz Karkoszka