Racjonalne wydatkowanie środków z Funduszy Europejskich to przedsięwzięcie wymagające współpracy wielu instytucji i organizacji. Aby proces przebiegał sprawnie, instytucje zarządzające wydawaniem unijnych pieniędzy powołują Komitety Monitorujące. Do włączenia się w ich prace apeluje Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych. Aktualnie w Wielkopolsce trwa proces wyborczy.
Komitety działają jako niezależne ciała doradczo-opiniodawcze. W jego skład wchodzą przedstawiciele strony rządowej, samorządowej, świata nauki, partnerzy społeczni i gospodarczy oraz organizacje pozarządowe. Do zadań KM należy m.in. rozpatrywanie i zatwierdzanie kryteriów wyboru projektów w ramach danego programu, okresowe badanie postępu w zakresie osiągania programowych celów, analizowanie rezultatów realizacji poszczególnych działań, analizowanie i zatwierdzanie sprawozdań rocznych i sprawozdania końcowego z wdrażania programu, zapoznawanie się z rocznymi raportami z kontroli oraz z komentarzami Komisji Europejskiej. Aby zapewnić kontrolę społeczną nad realizacją poszczególnych programów, przedstawiciele partnerów społecznych i gospodarczych oraz świata nauki muszą stanowić co najmniej jedną trzecią składu osobowego KM.
Partnerstwo dla lepszej perspektywy
O aktywne włączanie się w pracę komitetów apeluje Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych (OFOP), podkreślając, że w nowej perspektywie odgrywać będą większą rolę niż dotychczas.
– Doświadczenia poprzednich lat pracy w komitetach monitorujących programy krajowe i regionalne wskazują, iż głos zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego jest bardzo ważny na wielu etapach – mówi Iwona Janicka, Koordynatorka Sieci OFOP ds. partnerstwa i Funduszy Europejskich. – I to zarówno podczas ustalania kryteriów naboru projektów, ale co według mnie dużo ważniejsze, przede wszystkim na etapie monitorowania zasad zrównoważonego rozwoju, dostępności dla osób z niepełnosprawnościami, niedyskryminacji oraz równości praw kobiet i mężczyzn. Ten drugi aspekt był do tej pory marginalizowany, bo liczba osób z NGOs w komitetach była bardzo skromna. Tego głosu na pewno zabrakło w sytuacjach, gdy były naruszane prawa kobiet czy też środowisk LGBTQiA w niektórych regionach w Polsce. Chcemy to zmienić – podkreśla.
W latach 2021-2027 kluczowe znaczenie będzie miało wdrażanie działań związanych z ochroną klimatu. Aby osiągnąć ambitne cele klimatyczne, europejscy urzędnicy przygotowali specjalny pakiet regulacji i zasad na czele DNSH (ang. Do No Significant Harm) – "nie wyrządzaj poważnej szkody środowisku". Jest to nowa zasada horyzontalna UE, która powinna być realizowana w projektach powszechnie, przekrojowo i w możliwie najszerszym zakresie. Pieniądze otrzymają jedynie te przedsięwzięcia, którą spełnią założenia DNSH. Ponadto przy rozdysponowywaniu unijnych środków istotne będzie skuteczne stosowanie i wdrażanie Karty Praw Podstawowych UE oraz pozostałych zasad horyzontalnych, tj. równości kobiet i mężczyzn, dostępności dla osób z niepełnosprawnością, niedyskryminacji oraz zrównoważonego rozwoju.
– Niestety są środowiska, które próbują zdestabilizować spójność unijną, kwestionują obecność Polski w Unii Europejskiej i warunki w niej obowiązujące. Jako niezależne organizacje pozarządowe obserwujemy naruszenia zasady praworządności w Polsce, co potwierdza raport Komisji Europejskiej, odnotowujemy też kolejne problemy z respektowaniem Karty Praw Podstawowych UE w naszym kraju – zauważa Iwona Janicka. – To właśnie organizacje pozarządowe mogą odegrać kluczową rolę w komitecie monitorującym danego programu. Otóż powinny stać na straży i reagować na naruszanie wspomnianych zasad. Każdy podmiot (organizacja, firma, urząd, szkoła), jeśli chce realizować projekt finansowany ze źródeł UE, musi działać w zgodzie z Kartą i zasadami, które w UE obowiązują. Naruszanie praw wynikających z Karty oznaczać będzie „zamrożenie” Funduszy Europejskich na każdym szczeblu, więc ten głos będzie ważny przez całą perspektywę UE.
Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych zwróciła się do wszystkich samorządów w Polsce z prośbą o zamieszczenie informacji na temat obywatelskiego monitorowania FE. Blisko 1000 samorządów zamieściło takie informacje na swoich stronach. Organizacje pozarządowe były zainteresowane pracą w komitetach monitorujących. W spotkaniach informacyjnych uczestniczyło od kilku do kilkudziesięciu osób. Obecnie trwają wybory w ramach komitetów monitorujących programy krajowe i programy regionalne w większości województw, także w Wielkopolsce.
Wybory do wielkopolskiego KM
W przypadku programów regionalnych nabory do komitetów organizują wojewódzkie rady działalności pożytku publicznego (organy doradcze marszałków województw) na wniosek Instytucji Zarządzającej, tj. zarządów województw. Aktualnie w naszym regionie trwa proces wyborczy do KM. Głosowanie odbędzie się w dniach 17-18 grudnia. Wyniki wyborów opublikowane zostaną 23 grudnia. Szczegóły tutaj.
Zaangażowanie w prace komitetu i w powołanych w jego ramach grupach roboczych to funkcja obywatelska (społeczna).
– Praca w KM nie będzie należała do łatwych i przyjemnych. Czujność, aktywność i umiejętność przebrnięcia przez skomplikowane dokumenty i słownictwo będzie na porządku dziennym – mówi Iwona Janicka. – Aby efektywnie wykorzystać zaangażowanie organizacji pozarządowych, kluczowe będą szkolenia oraz poznanie możliwości i zasad pracy w komitetach – podkreśla.
Szczegółowe informacje dotyczące akcji Ogólnopolskiej Federacji Organizacji Pozarządowych można znaleźć tutaj.
Łukasz Karkoszka