O tym, jak Fundusze Europejskie zmieniają życie mieszkańców regionu, konkursach z nowej perspektywy finansowej i procedurach ubiegania się o unijne środki rozmawiamy z Sylwią Wójcik, Dyrektor Departamentu Wdrażania Europejskiego Funduszu Społecznego Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego.
Końcówka wdrażania perspektywy 2014-2020 to dobry czas na podsumowania. W jaki sposób środki z Europejskiego Funduszu Społecznego wpłynęły na sytuację mieszkańców regionu?
W 2014 r. Wielkopolska otrzymała prawie 611 mln euro środków EFS, które uzupełnione zostały środkami krajowymi do wysokości 718 mln euro. Pieniądze skierowaliśmy tam, gdzie były najbardziej potrzebne, a więc w obszar zatrudnienia, tworzenia miejsc opieki nad dziećmi do lat 3, wsparcia przedsiębiorczości, włączenia społecznego, aż po opiekę zdrowotną i szeroko rozumianą edukację. W każdym z tych obszarów unijne środki pozostawiły trwały efekt, np. w postaci żłobków, przedszkoli czy nowych przedsiębiorstw. Mieszkańcy zyskali nowe kompetencje zawodowe, a także korzystali z usług społecznych i zdrowotnych, świadczonych na terenach gmin i powiatów. Działania prowadzone przez Departament Wdrażania EFS umożliwiły realizację ponad 1 300 projektów, z których część jest jeszcze kontynuowana. Do tej pory z naszego wsparcia skorzystało prawie pół miliona osób. Utworzono prawie 4,5 tys. miejsc opieki nad dzieckiem do lat 3 oraz blisko 6 tys. miejsc wychowania przedszkolnego. Prawie 13 tys. firm z sektora MŚP skorzystało ze szkoleń finansowanych z EFS, a w podmiotach ekonomii społecznej utworzono ponad 1 600 miejsc pracy.
Znaczna pula środków przeznaczona została na działania związane z włączeniem społecznym. Jak obraz osób zagrożonych wykluczeniem zmienił się na przestrzeni lat?
Kluczowym wyzwaniem staje się proces starzenia się społeczeństwa. Wraz z wiekiem pojawiają się problemy zdrowotne oraz niepełnosprawność, które często stają się przyczyną wykluczenia z życia zawodowego i społecznego. Wśród czynników zwiększających zagrożenie ubóstwem eksperci wskazują obecność osoby niepełnosprawnej w rodzinie. Opieka nad osobą przewlekle chorą czy z niepełnosprawnością wymaga zwykle dużych nakładów finansowych, a równocześnie – czasu potrzebnego na opiekę, co nierzadko wyklucza z rynku pracy opiekuna faktycznego. Jednocześnie, z pomocy społecznej coraz częściej korzystają osoby prowadzące jednoosobowe gospodarstwa domowe. Poza tym, nasila się zjawisko występowania kryzysów psychicznych, w tym wśród dzieci i młodzieży. Dlatego rozwój usług społecznych i zdrowotnych jest tak istotny.
Co uznaje Pani za największy sukces mijającej perspektywy finansowej?
Oprócz wspomnianych wcześniej efektów, warto podkreślić zaangażowanie samorządu województwa w tworzenie Środowiskowych Centrów Zdrowia Psychicznego, w tym dla dzieci. Utworzyliśmy aż 21 tego typu placówek w województwie. Jest to olbrzymie i bardzo potrzebne wsparcie w obszarze zdrowia psychicznego. Ponadto w ramach projektów samorządu województwa wspieraliśmy rozwój kompetencji cyfrowych uczniów oraz nauczycieli wielkopolskich szkół. W laboratoriach tworzonych w projekcie – „Czas zawodowców” realizowanym przez Departament Edukacji w partnerstwie z Politechniką Poznańską, uczniowie z placówek kształcenia zawodowego mogli w rzeczywistych warunkach zdobywać doświadczenie związane z danym zawodem.
Przed nami pierwsze konkursy w ramach Funduszy Europejskich dla Wielkopolski 2021-2027. Jakie są największe wyzwania EFS+ w kontekście wsparcia mieszkańców regionu?
Przede wszystkim chcemy, by wsparcie miało charakter zindywidualizowany, a więc było dopasowane do potrzeb mieszkańców. Nadal potrzebujemy inwestycji w obszarach związanych z rynkiem pracy, ekonomią społeczną, usługami społecznymi i zdrowotnymi oraz edukacją. Nie chcemy jednak wyłącznie reagować na dynamiczne zmiany sytuacji społeczno-gospodarczej, ale też dzięki środkom EFS+ przewidywać i kreować zrównoważony terytorialnie rozwój województwa w kierunkach wyznaczonych w Strategii Wielkopolska 2030.
W kwietniu ruszył nabór związany z działalnością Ośrodków Wsparcia Ekonomii Społecznej. Dlaczego wciąż należy inwestować w sektor ES?
W ekonomii społecznej najważniejsi są ludzie. W przedsiębiorstwach społecznych pracę mogą znaleźć osoby znajdujące się w trudnej sytuacji, które mają problem ze znalezieniem czy utrzymaniem zatrudnienia na rynku pracy. Oprócz reintegracji zawodowej mogą skorzystać z reintegracji społecznej. Zależy nam, by przedsiębiorstwa samodzielnie funkcjonowały na rynku i rozwijały się dzięki wypracowanym zyskom. Widzimy szansę dla ich rozwoju, zwłaszcza w kontekście świadczenia szeroko rozumianych usług społecznych. W mijającej perspektywie przekonywaliśmy m.in. samorządy do idei ekonomii społecznej. Podczas pandemii COVID-19, dzięki wsparciu z EFS, dostarczycielami wielu rodzajów zakupów i usług dla gmin były właśnie przedsiębiorstwa społeczne. To doświadczenie przekonało samorządy, że współpraca z tego typu podmiotami jest nie tylko możliwa, ale i skuteczna. Dlatego chcemy dalej podążać tą ścieżką.
Z EFS+ sporą pulę środków zarezerwowano na realizację przedsięwzięć związanych z rozwojem usług społecznych i zdrowotnych...
Przede wszystkim chcemy wspierać usługi świadczone w środowisku lokalnym. Najbliższe nabory dotyczą tworzenia i rozwoju centrów usług społecznych, mieszkań wspomaganych i chronionych oraz systemu teleopieki. Przewidziano także środki na rozwój m.in. usług opiekuńczych, asystenckich, tak by osoby z niepełnosprawnościami oraz wymagające wsparcia w codziennym funkcjonowaniu mogły jak najdłużej pozostać samodzielne. Będziemy również wspierać opiekunów faktycznych osób wymagających pomocy w codziennym funkcjonowaniu. Przewidujemy również dofinansowanie na rozwój usług wsparcia rodziny i pieczy zastępczej.
Jednym z wyzwań nowej perspektywy jest transformacja Wielkopolski Wschodniej. Już wkrótce ogłoszony zostanie program wsparcia dla górników z grupy ZE PAK. Projekt „Droga do zatrudnienia po węglu” przewiduje 150 tys. zł wsparcia na każdego uczestnika. Na co zostaną przeznaczone te pieniądze?
Chciałabym podkreślić, że ten program jest przykładem dobrej współpracy między stroną społeczną i gospodarczą a samorządem województwa. Głównym założeniem Programu jest objęcie każdego z uczestników projektu indywidualną diagnozą potrzeb oraz zapewnienie możliwości skorzystania z jednej z dwóch ścieżek wsparcia. Obejmują one m.in. szkolenia, dotacje na rozpoczęcie działalności gospodarczej, w tym przedsiębiorstwa społecznego oraz zachęty dla pracodawców na tworzenie miejsc pracy i zatrudnianie. Naszym celem jest utrzymanie aktywności zawodowej osób już pracujących oraz wzrost potencjału zatrudnienia subregionu.
I na koniec zapytam o procedury – co w nowej perspektywie zmieni się dla realizatorów projektów?
Proces ubiegania się o środki unijne nieznacznie się zmieni. Przede wszystkim, zdecydowana większość dokumentów będzie występowała wyłącznie w wersji elektronicznej. Nie będzie już konieczności składania papierowej wersji takich dokumentów, jak chociażby wniosków o dofinansowanie, umów czy wniosków o płatność. Ocena dokumentów będzie dokonywana przez jednego, a nie jak dotychczas dwóch ekspertów. Co więcej, wzrosła wartość projektów, które będą mogły być rozliczane w sposób uproszczony (czyli tzw. projektów ryczałtowych) – ze 100 do 200 tysięcy euro. Ponadto, VAT w projektach poniżej 5 mln euro również co do zasady, będzie kosztem kwalifikowalnym – to znacząco ułatwi ocenę kwalifikowalności projektów. Mam nadzieję, że zmiany te uproszczą wdrażanie projektów EFS+ w Wielkopolsce.
Rozmawiał: Łukasz Karkoszka