O sytuacji na wielkopolskim rynku pracy, wsparciu Funduszy Europejskich w zawodowym rozwoju mieszkańców i możliwościach budowania kariery przez młodych rozmawiamy z Barbarą Kwapiszewską, dyrektor Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Poznaniu.
W Wielkopolsce stopa bezrobocia od kilku miesięcy jest niska. Jakie czynniki wpływają na taką sytuację?
Utrzymujące się niskie wskaźniki bezrobocia w województwie wielkopolskim, pomimo dynamicznej sytuacji gospodarczej i spowolnienia koniunktury, wynikają z niechęci pracodawców do zwalniania z trudem zdobytej i często przeszkolonej na potrzeby firmy kadry. Od lat Wielkopolska odczuwa deficyty pracowników, co związane jest z rozwojem gospodarczym regionu i procesami demograficznymi. Każdego roku coraz większa grupa pracowników opuszcza rynek pracy ze względu na wiek emerytalny, przez co podaż pracy się zmniejsza. Są grupy zawodowe, w których dramatycznie brakuje chętnych do pracy. W momencie kryzysu pracodawcy ograniczyli rekrutację i tworzenie nowych miejsc pracy, natomiast rzadko decydowali się na zwolnienie pracowników. Sytuacja gospodarcza była bardzo zmienna i niepewna, natomiast decyzje o redukcji zatrudnienia przynoszą długofalowe skutki dla firmy, stąd nie były one podejmowane pochopnie. Ponadto uruchomiono wiele form wsparcia publicznego na rzecz utrzymania miejsc pracy w momencie kryzysu pandemicznego. Skorzystali z nich także wielkopolscy pracodawcy. Obserwowaliśmy też rotację pracowników pomiędzy branżami. Osoby, które straciły pracę z powodu trudnej sytuacji ekonomicznej, przekwalifikowywały się i podejmowały zatrudnienie tam, gdzie brakowało ludzi do pracy. To przekłada się na utrzymanie się niskiego poziomu bezrobocia.
W jaki sposób pandemia i wojna w Ukrainie odbiły się na rynku pracy?
Pandemia, wojna w Ukrainie i związane z nimi problemy gospodarcze, takie jak wysoka inflacja, sprawiły, że w bardzo krótkim okresie i pracodawcy, i pracownicy musieli zmierzyć się z nowymi dla nich wyzwaniami. Zachodzące procesy były bardzo zróżnicowane i uzależnione od tego, jak poszczególne branże reagowały na globalne zjawiska. Sytuacja gospodarcza zmusiła część przedsiębiorstw do przejścia na wyższy poziom technologiczny, by ochronić swoją pozycję i nadążyć za konkurencją. W kontekście zatrudnienia przełożyło się to na zmianę zapotrzebowania na kadry. Przyspieszenie procesów automatyzacji i cyfryzacji wiąże się tym samym z nowymi wyzwaniami dla pracowników i dostosowaniem umiejętności do zmieniających się potrzeb rynku pracy. Ponadto sporo osób zdecydowało się na przebranżowienie w związku z pogorszeniem możliwości utrzymania dobrej pracy w ich dotychczasowym zawodzie, na przykład w gastronomii. Być może długotrwałym efektem tego okresu niepewności będzie zwiększenie elastyczności pracowników i zainteresowanie nabywaniem nowych kompetencji. Wielu pracodawców w obawie przed kryzysem ekonomicznym w zakresie kadrowym stosowało strategię „na przeczekanie”. Ograniczyło to procesy rekrutacyjne i tworzenie nowych miejsc pracy. Jednocześnie pracodawcy nie zwalniali pochopnie załóg pracowniczych, które budowali w ostatnich latach. Tym samym poziom zatrudnienia utrzymał się na wysokim poziomie. Pandemia pokazała także, jak ważna jest możliwość świadczenia pracy zdalnej. Przyspieszyło to umocnienie tej formy zatrudnienia jako części kultury pracowniczej i jej uregulowanie prawne. Oderwanie pracy od lokalizacji ułatwi niektórym branżom, zwłaszcza z sektora usług nowoczesnych, pozyskiwanie specjalistów z innych regionów.
Rosyjska agresja na Ukrainę i mobilizacja mieszkańców do obrony kraju zatrzymała migracje zarobkowe mężczyzn do Polski. Odczuły to przede wszystkim takie branże, jak budownictwo lub transport, od lat korzystające z ukraińskich pracowników. Jednocześnie wielkopolski rynek pracy okazał się bardzo otwarty na przyjęcie migrantów z Ukrainy. Z jednej strony napływ pracowników odpowiadał na potrzeby rynku pracy zmagającego się z deficytami, z drugiej - wymagał od pracodawców dostosowania miejsc pracy do profilu społecznego osób uciekających przed wojną, czyli głównie kobiet, często opiekujących się dziećmi, bez znajomości języka polskiego. Olbrzymim wyzwaniem jest zapewnienie ukraińskim obywatelom godziwych warunków pracy i życia w Wielkopolsce. Jednocześnie warto podkreślać przy tej okazji, że demografia naszego regionu będzie wymuszać poszukiwanie pracowników poza granicami kraju. Coraz częściej będziemy mieć do czynienia z zatrudnianiem pracowników różnych narodowości.
Fundusze Europejskie od lat wspierają rynek pracy. Ilu mieszkańcom pomogły zmienić zawodowe życie?
Do końca czerwca tego roku ze wsparcia z Działań 6.1 i 6.2 oraz Poddziałania 7.1.2 Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2014-2020, za które w ubiegłej perspektywie finansowej odpowiadał Wojewódzki Urząd Pracy w Poznaniu, skorzystało blisko 120 tys. osób. Ponad 42 tys. z nich podjęło pracę lub rozpoczęło prowadzenie działalności gospodarczej. Na otworzenie własnej firmy ponad 9 tys. Wielkopolan otrzymało bezzwrotną dotację. Inni – ponad 61 tys. – podnieśli kwalifikacje i kompetencje. Wzięli bowiem udział w bezpłatnych szkoleniach i kursach (ponad 59 tys. osób) czy też odbyli staże (42,5 tys. osób).
Jakie zadania będzie realizował WUP w ramach nowego programu regionalnego?
W maju br. ogłosiliśmy pierwszy konkurs, w lipcu – dwa kolejne. Następne nabory zaplanowaliśmy na wrzesień i grudzień tego roku. Wojewódzki Urząd Pracy w Poznaniu pełni bowiem funkcję Instytucji Pośredniczącej dla pięciu działań z programu Fundusze Europejskie dla Wielkopolski 2021-2027. Dotyczą one aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych i poszukujących pracy – (projekty PUP), wsparcie w ramach OHP i mobilności w ramach sieci EURES oraz wyrównywania szans kobiet i mężczyzn na rynku pracy. Poza tym zajmować będziemy się aktywną integracją mieszkańców zagrożonych wykluczeniem społecznym, jak również integracją społeczno-gospodarczą obywateli państw trzecich, w tym migrantów. W ramach transformacji Wielkopolski Wschodniej wspólnie z partnerami zrealizujemy projekt „Podnoszenie i zmiana kwalifikacji oraz aktywizacja zawodowa pracowników Grupy Kapitałowej Zespołu Elektrowni Pątnów-Adamów-Konin zorientowana na utworzenie i utrzymanie miejsc pracy”.
Jaką pomoc otrzymają mieszkańcy odchodzący z sektora wydobywczo-energetycznego?
Transformacja energetyczna Wielkopolski Wschodniej będzie wyzwaniem nie tylko dla służb zatrudnienia, ale także dla wielu innych instytucji i podmiotów oraz – przede wszystkim – dla mieszkańców.
Ze środków Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji do 2029 roku wspierane będą m.in. przedsięwzięcia adresowane do mieszkańców Konina oraz powiatów konińskiego, kolskiego, słupeckiego i tureckiego. W ramach aktywizacji zawodowej osoby odchodzące z sektora wydobywczo-energetycznego (a zwłaszcza pracownicy Zespołu Elektrowni Pątnów-Adamów-Konin) będą mogły podnieść i zmienić swoje kwalifikacje. Dorośli w wieku aktywności zawodowej, którzy z własnej inicjatywy będą chcieli zdobyć nowe umiejętności (w kierunkach zgodnych z inteligentnymi specjalizacjami oraz potrzebami zeroemisyjnej, zasobooszczędnej i cyfrowej gospodarki) będą mogli skorzystać z Bazy Usług Rozwojowych. Za jej pośrednictwem pomoc kierowana będzie także do przedsiębiorców i pracodawców. Wspierane będzie także kształcenie zawodowe, rozwój szkolnictwa wyższego oraz rozwój przedsiębiorczości. Zadania te realizowane będą m.in. poprzez programy edukacyjne przygotowujące uczniów szkół ponadpodstawowych do prowadzenia własnej działalności gospodarczej oraz uruchamianie i rozwój inkubatorów przedsiębiorczości szkolnej. Świadczone będą także porady edukacyjno-zawodowe. Ważnym obszarem działań będzie integracja i aktywizacja społeczna oraz przeciwdziałanie wykluczeniu kobiet na rynku pracy poprzez poprawę dostępu do edukacji przedszkolnej oraz usług opieki nad dziećmi w wieku do lat 3.
W nowej perspektywie aktywizacją zawodową młodych zajmą się Ochotnicze Hufce Pracy. Jaka oferta czekać będzie na rozpoczynających swoją zawodową przygodę?
Pomimo stosunkowo niskiej stopy bezrobocia notowanej w Wielkopolsce niektóre grupy społeczne nie uczestniczą w rynku pracy. Wśród nich znajdują się także osoby młode. Ich aktywizacja ma szczególne znaczenie, gdyż to od nich w największej mierze zależy przyszły rozwój gospodarczy regionu. W ramach nowego programu regionalnego wsparcie młodych osób na rynku pracy realizowane będzie m.in. przez Ochotnicze Hufce Pracy. Warunek uczestnictwa w projekcie spełnią osoby młode w wieku 15-24 lata, w tym w szczególności osoby z kategorii NEET, czyli ci, którzy nie pracują, nie kształcą się i nie szkolą się, a także osoby z niepełnosprawnościami, osoby zaniedbujące obowiązek szkolny lub nauki i zagrożone wykluczeniem społecznym. Po identyfikacji deficytów edukacyjnych i społeczno-wychowawczych oraz potrzeb i umiejętności uczestnikom dobrana zostanie adekwatna dla nich forma wsparcia z zakresu instrumentów i usług rynku pracy wskazanych w ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 r. Młodzi wspierani będą w wyrównywaniu zaległości edukacyjnych oraz rozwijaniu zdolności i umiejętności, m.in. poprzez możliwość uczestnictwa w zajęciach pozalekcyjnych oraz integracyjnych i rozwoju osobistego. Będą mogli też podnosić umiejętności zawodowe i kompetencje społeczne potrzebne do wykonywania danej profesji. Wspierany będzie także rozwój kompetencji emocjonalno-społecznych młodych, poprzez organizowanie dla nich zajęć terapeutyczno-korekcyjnych oraz szkoleń z zakresu kompetencji miękkich.
Młodzi z kategorii NEET mogą liczyć też na pomoc w ramach inicjatywy ALMA. Co to za przedsięwzięcie?
ALMA to transgraniczny program mobilności młodzieży, który ma odmienić życie młodych ludzi znajdujących się w niekorzystnej sytuacji. Inicjatywa ALMA – od angielskich słów Aim, Learn, Master, Achieve (mierz wysoko, ucz się, osiągaj biegłość, realizuj cele) – ma im pomóc odnaleźć się na rynku pracy. Z założenia inicjatywa jest odpowiedzią Komisji Europejskiej na wyniki badania Eurobarometru, które pokazało, że z punktu widzenia młodych Europejczyków największymi wyzwaniami na starym kontynencie są nierówności społeczne i bezrobocie. ALMA stanowi kluczowy instrument wdrażania wzmocnionej Gwarancji dla młodzieży przyjętej w 2020 roku. Na poziomie regionalnym program będzie realizowany poprzez działania na rzecz zatrudnienia młodzieży, włączenia społecznego i innowacji społecznych. W ramach programu Fundusze Europejskie dla Wielkopolski 2021-2027 oferta dla młodych obejmie: staż w innym państwie europejskim, szkolenia, coaching, doradztwo zawodowe, kompleksowe wsparcie przed wyjazdem na staż oraz po powrocie do kraju. Ścieżka wsparcia dla każdego uczestnika będzie się składać z trzech etapów. Pierwszy obejmie intensywne szkolenie oraz coaching w kraju ojczystym. Drugi etap to praktyka zawodowa w kraju członkowskim Unii Europejskiej w okresie od 2 do 6 miesięcy (wraz z mentoringiem i wsparciem towarzyszącym). Trzeci etap to z kolei doradztwo w kraju ojczystym w celu wykorzystania nabytych umiejętności do zdobycia pracy lub dalszej edukacji.
Akcent położony zostanie również na rozwijanie programów mobilności, m.in. za pośrednictwem sieci EURES.
Wsparcie dla wielkopolskiego rynku pracy stanowić będzie również zatrudnienie pracowników z zagranicy, zarówno cudzoziemców, jak i Polaków przebywających za granicą lub powracających do kraju z państw Unii Europejskiej. Pomoc dedykowana będzie osobom ze zidentyfikowanych sektorów rynku pracy, branż, zawodów lub kompetencji, w których występuje deficyt lub równowaga potencjalnych pracowników na terenie województwa lub kraju. Jednocześnie, mając świadomość, że wskaźnik stopy bezrobocia w Wielkopolsce wciąż utrzymuje się na jednym z najniższych poziomów w kraju, a w wielu sektorach, branżach i zawodach występuje nadwyżka pracowników, polscy bezrobotni i poszukujący pracy otrzymają wsparcie w znalezieniu zatrudnienia za granicą w państwach UE. Umożliwi to sieć EURES, czyli Europejska Sieć Służb Zatrudnienia, która działa we wszystkich unijnych państwach członkowskich i Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu. Jej celem jest ułatwianie swobodnego przepływu pracowników oraz sprzyjanie korzystaniu z równych szans, pomimo barier językowych, różnic kulturowych czy zróżnicowanych przepisów prawa pracy. Wsparcie obejmie zatem zarówno Wielkopolan poszukujących pracy, zainteresowanych wyjazdem do innego państwa członkowskiego w celu podjęcia pracy, jak i wielkopolskich pracodawców, którzy chcą prowadzić rekrutację pracowników z innego państwa UE lub Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu.
Czy unijne pieniądze będą w stanie odpowiedzieć na współczesne wyzwania rynku pracy związane z równością kobiet i mężczyzn, utrzymaniem work life balance i wejściem na rynek pokolenia Z – mocno osadzonego w wirtualnej przestrzeni?
Na to pytanie będziemy mogli odpowiedzieć pewnie dopiero za kilka lat, gdy obecna perspektywa finansowa będzie zbliżać się do końca. Na pewno wyzwań stojących przed rynkiem pracy jest sporo. Na wszystkie staramy się reagować. Jedną z odpowiedzi jest wspieranie zrównoważonego pod względem płci uczestnictwa w rynku pracy, równych warunków pracy oraz lepszej równowagi między życiem zawodowym a prywatnym, w tym poprzez dostęp do przystępnej cenowo opieki nad dziećmi i osobami wymagającymi wsparcia w codziennym funkcjonowaniu. Zakres podejmowanych interwencji obejmie aktywizację zawodową i społeczną kobiet oraz działania służące wzmacnianiu równości szans kobiet i mężczyzn na lokalnym rynku pracy. Służyć temu będą szkolenia, warsztaty, kampanie, doradztwo, konsultacje indywidualne, wsparcie grupowe, panele oraz grupy doradcze. Podjęcie tego rodzaju działań jest dziś szczególnie istotne, ponieważ w strukturze zarejestrowanych bezrobotnych wciąż dominują kobiety, a ich odsetek systematycznie się zwiększa. Bierność zawodowa kobiet spowodowana jest głównie trudnościami w zapewnieniu opieki nad dziećmi i osobami niesamodzielnymi, brakiem umiejętności poszukiwanych na rynku pracy czy też niewystarczającym rozwojem elastycznych form zatrudnienia. Warto podkreślić również, że przeciętne wynagrodzenie kobiet wciąż jest niższe niż mężczyzn, a czynnikiem warunkującym różnicę w zarobkach jest przede wszystkim praca w zawodach wysokodochodowych, gdzie kobiety często stanowią mniejszość. O wsparciu dla młodych już wspominałam. Staramy się dostosowywać do ich potrzeb. Trzeba im jednak zaufać. Są bowiem grupą wiekową najbardziej pomysłową, twórczą, odważną. Wirtualna przestrzeń otacza, kształtuje, definiuje ich od samego początku ich życia. Odnalezienie się na rynku pracy kształtowanym przez nowoczesne technologie nie będzie dla nich zatem czymś nienaturalnym czy obcym.
Rozmawiał: Łukasz Karkoszka