Spośród 120 gmin, które w ostatnim czasie otrzymały wsparcie na przygotowanie programów rewitalizacji, kilka zakończyło swoje projekty. Okonek jest jednym z dwóch samorządów (obok Gniezna), które pierwsze uzyskały dla swoich dokumentów wpis do „Wykazu programów rewitalizacji gmin województwa wielkopolskiego”.
„Gmina Okonek miejscem zapewniającym wysoki poziom życia społeczno-ekonomicznego mieszkańców, posiadającym bogatą ofertę kulturalno-turystyczną (…) posiadającym dobre drogi i infrastrukturę wodno-kanalizacyjną, przyjaznym środowisku i przyjaznym dla rozwoju przedsiębiorczości” – to fragment wizji po zrealizowaniu „Programu rewitalizacji dla gminy Okonek na lata 2017-2023”. Czy się urzeczywistni?
Prekursor
– Zostaliśmy prekursorami, ale nie było to takie proste. Nie mieliśmy doświadczenia w przygotowywaniu takich dokumentów, więc potrzebowaliśmy wsparcia. Rozesłaliśmy zapytanie ofertowe, w którym określiliśmy warunki i kryteria wyboru wykonawcy. Wybraliśmy firmę, która miała już za sobą tego typu opracowania i gwarantowała nam odpowiednie wsparcie merytoryczne – mówi Renata Balcerzyk, kierownik Wydziału, Infrastruktury Technicznej, Rolnictwa i Środowiska w Urzędzie Miejskim w Okonku.
Zdaniem Grzegorza Potrzebowskiego, dyrektora Departamentu Polityki Regionalnej w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Wielkopolskiego, tworzenie programu rewitalizacji należy rozpocząć od zdiagnozowania problemów społecznych na danym obszarze (tzw. stan kryzysowy). Następnie sprawdza się, jakie inne negatywne zjawiska – w sferze gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej lub technicznej – nakładają się na problemy społeczne. W ten sposób – na zasadzie delimitacji – wyznacza się obszary zdegradowane. W kolejnym etapie zawęża się obszary zdegradowane do tych podlegających rewitalizacji. – Zgodnie z ustawą o rewitalizacji, należy zastosować zasadę koncentracji. Mówi ona, że rewitalizacji może podlegać maksymalnie 20% obszaru gminy, zamieszkiwanego przez nie więcej niż 30% ludności – przypomina Grzegorz Potrzebowski. – Podczas wyznaczania obszarów rewitalizacji niezwykle istotna jest partycypacja społeczna.
Dobre źródła
Harmonogram realizacji projektu polegającego na przygotowaniu „Programu rewitalizacji dla gminy Okonek” przewidywał w pierwszej kolejności przygotowanie diagnozy na podstawie analizy wskaźnikowej, a następnie spotkania konsultacyjne z mieszkańcami i przeprowadzenie ankiety.
Najtrudniejszy jest etap pozyskania informacji, które muszą zostać poddane analizie podczas diagnozowania problemów. Do opracowania diagnozy mającej na celu identyfikację potencjalnych obszarów gminy znajdujących się w stanie kryzysowym zostały wykorzystane dane pozyskane z kilkunastu dostępnych źródeł. – Nie zawsze są one łatwe do pozyskania. W wypadku gminy Okonek tak się szczęśliwie złożyło, że można było zdobyć wiele porównywalnych danych dla każdej jednostki funkcjonalno-przestrzennej, z których gmina jest złożona – mówi Jarosław Jakubowski, główny koordynator w firmie WGS84 Polska Sp. z o.o.
Źródła informacji, które posłużyły w procesie diagnozowania:
- Urząd Miejski w Okonku
- Miejsko-Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej
- Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Okonku
- Biblioteka Publiczna im. Czesława Miłosza w Okonku
- Powiatowy Urząd Pracy w Złotowie
- Komisariat Policji w Okonku
- Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej
- Krajowy Rejestr Sądowy
- Narodowy Instytut Dziedzictwa
- Dane Wielkopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków
- Państwowa Komisja Wyborcza
- Bank Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego.
Uzyskanie porównywalności wyników diagnozy wymaga przetwarzania danych w ramach możliwie podobnych do siebie jednostek przestrzennych. Dlatego w analizie wskaźnikowej posłużono się „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Okonek”, przyjętym przez samorząd w 2014 r. Układ osadniczy gminy tworzą̨: miasto Okonek oraz 19 sołectw o bardzo zróżnicowanej wielkości: Lotyń, Lędyczek, Borucino, Ciosaniec, Łomczewo, Podgaje, Pniewo, Węgorzewo, Brokęcino, Lubniczka, Glinki Suche, Borki, Chwalimie, Glinki Mokre, Drzewice, Brzozówka, Kruszka, Lubnica i Skoki.
Natężenie zjawisk kryzysowych
Dla każdej z tych jednostek zmierzono takie zjawiska, jak bezrobocie, ubóstwo, przestępczość, edukacja, aktywność społeczna. Jako obszar gminy znajdujący się̨ w stanie kryzysowym można uznać taki, w którym nastąpiła koncentracja negatywnych zjawisk społecznych, w szczególności bezrobocia, ubóstwa, przestępczości, niskiego poziomu edukacji lub kapitału społecznego, a także niewystarczającego poziomu uczestnictwa w życiu publicznym i kultur.
Analizie wskaźnikowej oprócz sytuacji społecznej poddano również sytuację gospodarczą (np. liczba podmiotów prowadzących działalność gospodarczą w przeliczeniu na liczbę mieszkańców), środowiskową (np. zanieczyszczenie azbestem, ilość terenów zielonych), przestrzenno-funkcjonalną i techniczną (np. liczba przyłączy wodociągowych i kanalizacyjnych, liczba placówek oświatowych i kulturalnych, stan budynków komunalnych). Nakładanie się problemów z tej sfery na problemy społeczne zdecydowało o wyznaczeniu obszarów zdegradowanych. W ostatnim etapie skoncentrowano się na wskazaniu obszaru rewitalizacji.
Partycypacja społeczna
W gminie Okonek w proces wyznaczenia obszarów rewitalizacji włączono lokalną społeczność. Przeprowadzono wśród nich ankietę oraz pogłębione wywiady z przedstawicielami lokalnych organizacji. Zorganizowano też dwa spotkania, a pomiędzy nimi wyjście w teren (tzw. spacer studyjny), które pozwoliło zebrać materiał fotograficzny i potwierdzić wnioski wyłaniające się za badania.
– Pierwotnie konsultacje społeczne przewidziane były w okresie od 10 października 2016 r. do 10 listopada 2016 r. Na prośbę mieszkańców termin wydłużyliśmy do 15 grudnia 2016 r. Był to okres na wypełnianie ankiet. W połowie grudnia odbyły się dwa spotkania z interesariuszami z terenu gminy Okonek. Pierwsze było skierowane do przedstawicieli organizacji pozarządowych, pracowników UM w Okonku, jednostek organizacyjnych, OSP, sołtysów i radnych. W drugim spotkaniu uczestniczyli mieszkańcy oraz osoby prowadzące działalność gospodarczą. Pomiędzy spotkaniami odbył się spacer studyjny. Mieszkańcy głównie w ankietach poruszali temat złego stanu technicznego dróg, niepełne zwodociągowanie miasta, słabą integrację społeczeństwa. W większości przypadków wskazane problemy pokrywały się z planowanymi działaniami – mówi Marta Sochacka z Urzędu Miejskiego w Okonku.
– Z jednej strony trzeba było zachęcić możliwie jak największą liczbę osób do udziału w spotkaniach i badaniu ankietowym. Z drugiej strony każdy z przedstawicieli danego terenu wskazywał na własny obszar jako ten, który powinien podlegać rewitalizacji – mówi Renata Balcerzyk. Celem badania było zgromadzenie informacji i pozyskanie opinii mieszkańców odnośnie obszarów gminy szczególnie wymagających podjęcia działań rewitalizacyjnych. Są to obszary, na których jest największa koncentracja negatywnych zjawisk.
Wyznaczony obszar rewitalizacji obejmuje cztery podobszary: miejscowości Ciosaniec, Kruszka, Lubnica oraz centralną część miasta Okonek, tj. ulice: 1 Maja, Chłopickiego, Chojnicka, Kowalska, Leśna, Lipowa, Niepodległości, Plac Wolności, Stockelsdorf, Szczecińska, Wodna, Cmentarna. Stanowi on w sumie 15% powierzchni gminy i jest zamieszkały przez 23% jej ludności. Wydzielenie podobszarów miało na celu dotarcie z projektami rewitalizacyjnymi do tych miejsc, które bezwzględnie wymagają interwencji.
Gmina wspólnie z mieszkańcami wyznaczyła najważniejsze cele rewitalizacji:
- Poprawa jakości życia oraz kapitału społecznego gminy
- Rozwój gospodarczy
- Poprawa infrastruktury i zagospodarowania przestrzeni publicznej
- Wykorzystanie potencjału środowiska naturalnego.
Projekty
W odniesieniu do każdego celu określono główne kierunki działań, a następnie przypisano im projekty rewitalizacyjne. – Okazało się, że większość z tych przedsięwzięć już istniała w planach gminy – mówi Renata Balcerzyk. – Wśród przedsięwzięć miękkich należy wymienić „Poprawę zdolności do zatrudnienia osób nieaktywnych zawodowo i osób zagrożonych wykluczeniem społecznym”. Zaplanowane w nim działania są już realizowane przy współpracy z Miejsko-Gminnym Ośrodkiem Pomocy Społecznej oraz Powiatowym Urzędem Pracy w Złotowie. Pracujemy też nad przedsięwzięciem pod nazwą „Integracja społeczna mieszkańców przez wspólne działanie”. Oprócz Gminy Okonek są w nie zaangażowane Ochotnicze Straże Pożarne oraz Okoneckie Centrum Kultury – dodaje.
Ten drugi projekt zakłada m.in. zorganizowanie: Dni Okonka, Eko Majówki, dożynek, festynów rodzinnych, kulinarnych spotkań gospodyń czy jarmarków produktów lokalnych i rękodzieła. Będą to okazje do wspólnego i aktywnego spędzanie czasu oraz integracji międzypokoleniowej. Przedsięwzięcia te już się rozpoczęły i będą kontynuowane do 2023 r.
Renata Balcerzyk wymienia też projekty infrastrukturalne, takie jak poprawa sieci dróg, termomodernizacja budynków użyteczności publicznej oraz rozwój miejskiej infrastruktury technicznej przez rozbudowę sieci wodociągowej, kanalizacji sanitarnej i deszczowej. – W dłuższej perspektywie chcielibyśmy przyciągnąć więcej firm i poprawić jakość życia na obszarach rewitalizowanych. To pozwoli zatrzymać odpływ mieszkańców z gminy – mówi Renata Balcerzyk.
Pozytywne impulsy
W trakcie prac nad programem rewitalizacji do Urzędu Miejskiego przychodzili mieszkańcy i dzielili się własnymi pomysłami. – Kilka lat temu przeprowadziłam się z Poznania do Łomczewa – wioski położonej 4 km od Okonka. Odwiedzający mnie goście są zachwyceni wsią. To mnie skłoniło do myślenia o tym, by stworzyć miejsce rekreacji i terapii przez wyciszenie. Tym pomysłem podzieliłam się z pracownikami urzędu. Cieszę się, że opracowano taki kompleksowy program rewitalizacji. Wiem, że inni mieszkańcy też się tym interesują; chcieliby, żeby Okonek stał się bardziej atrakcyjny nie tylko dla mieszkańców, ale i dla turystów – mówi Dorota Kramarz, która na co dzień pracuje jako logopeda w przedszkolu w Okonku.
– Nie brakuje u nas osób przedsiębiorczych, które chcą rozpocząć własną działalność gospodarczą – cieszy się Renata Balcerzyk. – Myślę, że zmiany w ich najbliższym otoczeniu będą na nich działać zachęcająco.
Jerzy Gontarz