Dziedzictwo kulturowe to świadectwa naszej historii, to świat, w którym żyjemy, często go nie dostrzegając. Nie znając własnej przeszłości, nie wiemy kim jesteśmy. Dlatego warto ratować to, co zostało.
Najważniejsze dla Wielkopolski projekty wybierane są do dofinansowania z pominięciem procedury konkursowej. W pakiecie „Inwestycje w obszarze dziedzictwa kulturowego” na lata 2014-2020 ujęto 14 tego typu projektów. Zostaną one zakończone najpóźniej do 2020 r. Łącznie przeznaczono na nie ponad 51,8 mln zł dofinansowania z Funduszy Europejskich.
Obejrzyj film poświęcony inwestycjom kulturalnym
Trzy z nich – pilne inwestycje muzealne na terenie Obozu Zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem, rozbudowa Szlaku Piastowskiego oraz remont widowni Teatru Nowego w Poznaniu – to projekty, które długo czekały na swój czas.
Stacja Pałac
Pałac stał niecałe 2 km od dzisiejszej trasy A2, w połowie drogi z Konina do Kutna. W 1837r. generał Carl von Bistrom otrzymał Chełmno w nagrodę za zasługi wojenne i tłumienie powstania listopadowego. Nie mógł jednak przewidzieć, że 100 lat później w jego domu ktoś rozbierze do naga i zagazuje 200 tysięcy osób.
W Chełmnie mieścił się pierwszy i najdłużej funkcjonujący niemiecki obóz zagłady na ziemiach polskich. Pałac stanowił jego najważniejszy element; mieścił się tu „korytarz śmierci” prowadzący wprost do bocznego wyjścia, do którego podjeżdżały ciężarówki przekształcone w hermetycznie szczelne, spalinowe komory gazowe. Uduszonych ludzi ciężarówki wywoziły w głąb Lasu Rzuchowskiego, gdzie ciała palono, a popiół zakopywano. Gdyby nie 7 mężczyzn, którym udało się uciec, nikt nigdy by się o tym nie dowiedział.
Dziś znajduje się tu muzeum zlokalizowane w dwóch miejscach: pierwsze z nich to fundamenty pałacu (budynek został wysadzony przez Niemców w 1943 r.), dawny spichlerz pełniący funkcje wystawiennicze oraz miejsca wykopalisk archeologicznych. Drugie miejsce – w głębi Lasu Rzuchowskiego – to zbiorowe mogiły, doły popielnicowe, doły krematoryjne, symboliczna Ściana Pamięci i monumentalny pomnik. Znajdują się tu także upamiętnienia gmin żydowskich, lapidarium macew (nagrobków) z Turku, pawilon edukacyjno-konferencyjny oraz pomnik rozstrzelanych polskich zakładników i ołtarz polowy.
Pierwszy etap ratowania tego „dziedzictwa historii niezawinionej” zakończono w 2016 r., obecnie realizowany jest drugi etap projektu. Konserwacja i ekspozycja ruin pałacu oraz rozbudowa istniejącego pawilonu obsługi historycznej o skrzydło przeznaczone na ekspozycję stałą i pomieszczenia techniczne wraz z biblioteką i pracownią naukową zostaną ukończone w czerwcu 2019 r. Koszt całkowity drugiego etapu projektu wynosi 6 mln zł, z czego 5 mln zł to dotacja z WRPO 2014-2020.
Miniatury, tajemnice i słup
– „Rozwój kluczowego szlaku dziedzictwa kulturowego województwa wielkopolskiego pn. „Szlak Piastowski” to nowatorski projekt, gdyż bierze w nim udział pięciu partnerów, a każdy z nich realizuje swoją część samodzielnie – mówi Dobiesława Dembecka, kierownik projektu w Wielkopolskiej Organizacji Turystycznej (WOT). – Zaprosiliśmy do współpracy samorządy lokalne na trasie Szlaku Piastowskiego. W ten sposób partnerami projektowymi zostały: Gmina Dominowo, Gmina Pyzdry, Miasto Gniezno, Miasto Konin oraz Gmina Pobiedziska. Liderem projektu jest WOT; umowę o dofinansowanie z funduszy europejskich podpisaliśmy 20 lipca 2017 r., w tej chwili jesteśmy na etapie ogłaszania przetargów – wyjaśnia Dobiesława Dembecka.
W ramach projektu Gmina Pobiedziska przeprowadzi gruntowną modernizację Skansenu Miniatur Szlaku Piastowskiego. Mieści się tutaj obecnie 100 miniatur historycznych budowli Szlaku Piastowskiego i Wielkopolski, wykonanych w skali1:20, m.in. Pałac w Rogalinie, Biblioteka Raczyńskich, Zagroda wiejska Biskupin, Katedra w Gnieźnie i Stary Rynek w Poznaniu. Teren skansenu zostanie powiększony i podzielony na dwie części: osobno makiety obiektów mieszczących się na Szlaku Piastowskim, osobno zaś makiety budowli późniejszych (powstałych po 1370 r.), niezwiązane ze Szlakiem. Planuje się także stworzenie makiet obiektów, które znalazły się na Szlaku w jego nowej wersji. Skansen zostanie też przystosowany do potrzeb osób niepełnosprawnych oraz wyposażony w przewodniki audio w kilku wersjach językowych.
Z kolei Miasto Konin zadba o stojący w centrum konińskiej starówki najstarszy znak drogowy w Polsce – tajemniczy kamienny Słup Koniński ustawiony w 1151 r. w połowie drogi z Kruszwicy do Kalisza. W nowy sposób zostanie zaaranżowane otoczenie sporego, 2,5-metrowego słupa; będzie on także zabezpieczony przez działaniami warunków atmosferycznych oraz przed wandalami. Część badaczy przypuszcza, że słup pochodzi z czasów pogańskich, a jedynie łacińska inskrypcja powstała później.
Gmina Dominowo podjęła się przeprowadzenia prac modernizacyjnych w mającym niemal 900 lat romańskim kościele pw. Wniebowzięcia NMP i św. Mikołaja w Gieczu – w zakresie ochrony i właściwej ekspozycji reliktów starszej, wcześniejszej świątyni, na której fundamentach wzniesiono obecny kościół. Projekt obejmuje konserwację pozostałości starszego kościoła, zamontowanie odpowiednich urządzeń wentylujących, a także poprawę otoczenia świątyni.
Inwestycje planuje u siebie również Gmina Pyzdry. Już niedługo powstanie stała ekspozycja związana ze Szlakiem Piastowskim i początkami państwa polskiego w zabytkowym Drewnianym Domu Podcieniowym z II połowy XVIII wieku, dawniejszym Muzeum Ziemi Pyzdrskiej. Gmina przeprowadzi tu również wszystkie konieczne prace remontowo–adaptacyjne.
Wytyczenie Traktu Królewskiego to projekt Miasta Gniezna. Będzie to miejski szlak turystyczny, łączący najważniejsze zabytki Szlaku Piastowskiego w Gnieźnie. Trasa będzie przebiegać od Muzeum Początków Państwa Polskiego poprzez m.in. Wzgórze Lecha z Katedrą, kościół św. Jana, klasztor oo. Franciszkanów, Rynek i Farę. Trakt zostanie profesjonalnie oznakowany i wyposażony w system informacji o zabytkach. – Zadaniem nowego szlaku i jego oznakowania będzie przypominanie o historii Gniezna jako jednego ze stołecznych grodów Polski Piastów – mówi Jacek Cieślewicz, specjalista ds. promocji i PR w Wielkopolskiej Organizacji Turystycznej. Łączna wartość projektu wynosi ponad 6 mln zł, z czego 4,5 mln zł pochodzi z WRPO. Koniec prac zaplanowano na grudzień 2018 r.
Gdzie się podziały tamte fotele
Nie ma już w poznańskim Teatrze Nowym legendarnych starych foteli obitych czerwonym pluszem, zniknęła też czerwona wykładzina. We wrześniu 2016 r. na widowni Dużej Sceny pojawiły się nowoczesne, wygodne fotele i nowe pokrycie podłogi. – Mamy teraz na widowni 350 miejsc, a więc o 10 mniej niż poprzednio. Dzięki temu nowe fotele nie są ustawione tak ciasno jak dawniej, co zdecydowanie poprawiło komfort widzów – mówi Anna Wawrzyniak, organizator pracy artystycznej w Teatrze Nowym.
Remont widowni nie tylko zapewnił widzom większą wygodę podczas oglądania przedstawień, lecz pozwolił także poszerzyć możliwości inscenizacyjne tej przestrzeni, co zostało wykorzystane m.in. w spektaklu Agaty Dudy-Gracz „Będzie pani zadowolona, czyli rzecz o ostatnim weselu we wsi Kamyk”.
Przeprowadzono także modernizację kabiny elektroakustycznej (jej trzy okna mieszczą się w tylnej ścianie widowni), tak aby dostosować ją do obecnych wymogów przedstawień teatralnych. W tym celu zakupiono i dostosowano do potrzeb teatru nowy stół akustyczny. – Jest to urządzenie niezbędne do zapewnienia wysokiej jakości dźwiękowej przedstawień, zwłaszcza spektakli muzycznych – wyjaśnia Anna Wawrzyniak.
Remont w teatrze możliwy jest tylko poza sezonem artystycznym, toteż wszystkie te zmiany przetoczyły się przez Teatr Nowy w czasie wakacji 2016 r. – prace trwały od początku lipca do końca sierpnia. Nową widownię oddano do użytku już 8 września.
Całkowity koszt prac modernizacyjnych to ponad 765 tys. zł, w tym dofinansowanie z WRPO 2014+ wyniosło 500 tys. zł.
Cały czas trwają także nabory projektów do konkursów w ramach pakietu „Inwestycje w obszarze dziedzictwa kulturowego regionu” na lata 2014-2020. Listę kolejnych 12 projektów wybranych do dofinansowania Urząd Marszałkowski ogłosił 17 lipca 2017. Już wkrótce prace rewaloryzacyjne rozpocznie Polski Teatr Tańca – Balet Poznański, Kościański Ośrodek Kultury, kościół św. Piotra i Pawła w Kraszewicach, Kościół św. Wojciecha w Kaszczorze, Kościół św. Stanisława i św. Wojciecha w Kaliszu oraz Kościół NMP w Trzemesznie. Modernizacje zostaną przeprowadzone także w budynkach należących do Zgromadzenia Misjonarzy Świętej Rodziny w Kazimierzu Biskupim oraz do Kongregacji Eremitów Kamedułów Góry Koronnej w Bieniszewie. Zmiany na lepsze czekają też Centrum Kultury i Sztuki w Koninie oraz Wojewódzką Bibliotekę Publiczną i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu. Do dofinansowania zakwalifikował się także projekt utworzenia nowej siedziby Domu Kultury na terenie dworca PKP Pleszew Miasto oraz projekt Stowarzyszenia Gmin i Powiatów Wielkopolski „Małe kino społecznościowe”.
Julia Hoffmann