WYWIAD: Work-life balance: satysfakcja z pracy, satysfakcja z życia

O idei work-life balance pozwalającej godzić życie prywatne z zawodowym, potrzebie tworzenia żłobków i elastycznym zatrudnieniu rozmawiamy z dr Anną Wawrzonek z Zakładu Kształcenia Ustawicznego i Doradztwa Zawodowego Wydziału Studiów Edukacyjnych Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu.

Work-life balance to popularna idea postulująca godzenie życia zawodowego z prywatnym. Skąd ten trend? Gdzie można szukać jego źródeł?

Mówi się, że pojęcie work-life balance (WLB) jest stosunkowo młode, a jego początki datuje się na lata 70. bądź 80. XX wieku, kiedy po raz pierwszy pojawiło się w literaturze brytyjskiej i amerykańskiej. Warto jednak zauważyć, iż już dużo wcześniej pojawiały się elementy, które możemy łączyć z polityką równoważenia pracy z życiem osobistym. W XIX wieku robotnicy amerykańscy wraz ze związkami zawodowymi rozpoczęli kampanie na rzecz zmniejszenia liczby godzin pracy, które w końcu lat 30. zaowocowały powołaniem przez amerykański rząd Fair Labor Standards Act, określając maksymalny, 44-godzinny tydzień pracy. Jednak dopiero w latach 80. przedsiębiorstwa zaczęły wprowadzać udogodnienia dla pracowników w postaci tzw. family friendly policies, jak np. elastyczne godziny pracy czy możliwość pracy z domu.

Jakie korzyści przynosi firmom i pracownikom system pracy oparty na równowadze między pracą a sferą prywatną?

Koncepcja work-life balance staje się coraz częściej praktyką personalną wielu firm i jest wręcz integralnym elementem strategii rozwojowych nowoczesnych organizacji. Rozwiązania w tym obszarze opierają się na pomysłach standardowych, takich jak np. praca zdalna, elastyczne godziny pracy, ale także bardziej oryginalnych, jak na przykład dofinansowywanie firmowych sekcji sportowych, zespołów muzycznych itp. Stosowanie tej koncepcji daje obopólne korzyści, szczególnie w dobie rynku pracownika, kiedy pracownicy chętniej szukają dla siebie optymalnych warunków zatrudnienia. Zastosowanie WLB daje większą swobodę, niezależność, ale też zwyczajnie zadowolenie i satysfakcję, ponieważ można pracować „na swoich zasadach”, indywidualnie projektować swój dzień czy tydzień pracy.

Zgodnie z wynikami różnorodnych badań, stosowanie work-life balance przekłada się na zwiększenie produktywności pracowników, ich lepsze samopoczucie i stan zdrowia, większą satysfakcję z pracy.

Poprawia się także wizerunek pracodawcy, zwiększa lojalność pracowników oraz następuje ograniczenie kosztów związanych z rekrutacją nowych pracowników, ponieważ fluktuacja pracownicza w firmach stosujących przywołane rozwiązania jest zdecydowanie mniejsza.

Jakie działania może podjąć pracodawca, aby godzenie życia zawodowego i prywatnego nie było tylko piękną ideą na papierze, ale realnym działaniem wpływającym na efektywność pracowników? Jakich narzędzi potrzebuje w tym zakresie?

Stosowanie idei work-life balance nie wymaga stosowania żadnych skomplikowanych narzędzi, w zasadzie wystarczy umożliwić pracownikom korzystanie z dostępnych już rozwiązań. Wśród nich warto wymienić: możliwość pracy zdalnej, elastyczne godziny pracy, organizację imprez integracyjnych z udziałem najbliższych oraz tzw. dni rodzinnych. Dodatkowo coraz więcej zwolenników zyskuje promowanie zdrowego stylu życia i aktywności fizycznej wśród pracowników oraz pomoc w realizacji tych celów, m.in. poprzez wprowadzenie kart typu MultiSport czy kart opieki medycznej oraz możliwość zjedzenia zdrowych posiłków w miejscu pracy. Popularne staje się też partycypowanie w kosztach związanych z rozwojem pracowników, a także „elastyczna polityka urlopowa” w postaci tzw. sabbatical, czyli wielomiesięcznych urlopów. Warto dodać, iż działania te można rozszerzać także na członków rodziny np. poprzez udostępnianie opieki na dziećmi czy opieki zdrowotnej itp.

Czy work-life balance może być skutecznym działaniem przeciwko wypaleniu zawodowemu?

Jak najbardziej. Mówi się, że skutecznym narzędziem w walce z wypaleniem zawodowym jest nie tylko zachowanie zdrowych proporcji między życiem zawodowym a osobistym, ale także zapewnienie optymalnych warunków do wprowadzenia tej równowagi. Co z kolei implikuje potrzebę podejmowania działań profilaktycznych nie tylko przez osobę zagrożoną tym zjawiskiem, czyli pracownika, ale także, a może przede wszystkim przez pracodawców. Ci, stosując odpowiednią politykę personalną, będą w stanie uchronić swoich pracowników od wypalenia zawodowego.

Jak kultura work-life balance sprawdza się w Europie? Czy w Polsce jesteśmy jako społeczeństwo gotowi na jej wdrażanie? Jak stosowanie założeń tej koncepcji wygląda w praktyce w polskich firmach i instytucjach publicznych?

Idea work-life balance w Europie ma się całkiem nieźle, co nie oznacza, że nie może być lepiej. Wyrazem troski o polepszenie praktyk z zakresu WLB jest m.in. dyrektywa Parlamentu Europejskiego o work-life balance uchwalona wiosną 2019 roku. Ustanawia ona nowe lub poszerza dotychczas obowiązujące zapisy dotyczące urlopu rodzicielskiego, ojcowskiego i opiekuńczego. Ma również związek z dostępem pracowników do korzystania z elastycznych warunków pracy. W tym miejscu warto dodać, iż są państwa, które wyróżniają się w tym zakresie i mają bogate doświadczenia w stosowaniu work-life balance. Na szczególną uwagę zasługują kraje skandynawskie, wskazywane często jako wzorcowe w tym zakresie.

Wydaje się, iż polscy pracodawcy są coraz bardziej świadomi konieczności stosowania rozwiązań z zakresu WLB, ale także płynących z tego korzyści, co z kolei przekłada się na coraz większe przywiązywanie wagi do promowania i stosowania rozwiązań równoważących życie zawodowe i osobiste przez rodzimych pracodawców.

Fundusze Europejskie od lat mocno wspierają działania w zakresie osiągania równowagi między życiem zawodowym a osobistym np. przeznaczając dotacje na tworzenie żłóbków lub klubów dziecięcych w pobliżu firm czy dofinansowując zatrudnianie niań. Pani zdaniem to słuszny kierunek działań?

Zdecydowanie tak. Wyniki zróżnicowanych badań prowadzonych od lat w zakresie aktywności zawodowej, szczególnie kobiet, wyraźnie pokazują, iż decyzje dotyczące dłuższego urlopu wychowawczego nie wynikają wyłącznie z potrzeby pozostawania z dzieckiem w domu i sprawowania nad nim osobistej opieki, ale często z braku możliwości skorzystania z usług odpowiednich instytucji opiekuńczych, wychowawczych typu żłobki, klubiki, przedszkola itp. Łatwy dostęp do tego typu instytucji oraz ich korzystna lokalizacja wpływają zdecydowanie mobilizująco na rodziców, w kontekście ich powrotu do pracy i swobodnego łączenia obowiązków zawodowych z rodzinnymi.

W jaki jeszcze sposób Fundusze Europejskie mogą wspierać realizację work-life balance?

Ważną rolę odegrać mogą również kampanie społeczne promujące, szczególnie w polskim społeczeństwie, równoważenie obowiązków rodzicielskich pomiędzy obojgiem rodziców. Pozwolą zerwać ze stereotypowym postrzeganiem kobiet oraz ich dyskryminacją już na etapie rekrutacji. Dodatkowo warto zadbać o starsze pokolenia na rynku pracy, stwarzając im optymalne warunki pracy, dostosowane do ich możliwości i potrzeb, zachęcające do wydłużania czasu aktywności zawodowej. Te działania wydają się być szczególnie potrzebne w kontekście wyzwań demograficznych rynku pracy.

Jakie inne elastyczne formy zatrudnienia pozwalają godzić życie zawodowe i prywatne?

Wachlarz dostępnych form jest dosyć szeroki, począwszy od pracy dorywczej, dzielenia stanowiska pracy, bądź pracy portfelowej czy też platformowej. Tutaj nie tyle ważny jest rodzaj czy forma zatrudnienia, ale postawy wobec nowoczesnych rozwiązań oferowanych pracownikom. Warto zaznaczyć, że to co istotne z punktu widzenia koncepcji WLB to odejście od sztywnego, tradycyjnego modelu pracy i promowanie elastycznego zatrudnienia, jako tego, które jest korzystne nie tylko dla pracodawcy, ale również, a może przede wszystkim, dla pracownika. Konieczne jest porzucenie myślenia wyłącznie kategoriami „śmieciówek”, które często przywoływane są przez media w kontekście elastycznego zatrudnienia, na rzecz nowoczesnych form, coraz chętniej wybieranych przez pracowników. Pozwalają one bowiem zmaksymalizować kapitał pracowniczy, uwzględniając przy tym potrzeby osobiste pracowników i cele organizacji.

Dużo mówiliśmy tu o zaletach work-life balance, jednak nie brakuje głosów, że ta koncepcja w końcu odejdzie do lamusa. W jej miejsce próbuje się wypromować ideę work-life integration, zacierającą granicę między pracą a sferą prywatną. Coraz częściej przecież wybieramy tzw. home office...

W moim odczuciu koncepcja work-life integration nie jest koncepcją konkurencyjną wobec work-life balance, ale jej kolejną odsłoną na miarę XXI wieku i społeczeństwa cyfrowego, w którym funkcjonujemy. Warto pamiętać, że koncepcja WLB będzie skuteczna tylko wtedy, kiedy będzie dopasowana do oczekiwań pracowników, a te w ostatnich latach wyraźnie ewoluują. Początki rozwoju idei work-life balance odpowiadały na inne potrzeby pracownicze, wyraźniej wybrzmiewała potrzeba stawiania granic między pracą a życiem osobistym, rozdzielenia tych dwóch światów. Warto zadać sobie pytanie, czy współcześnie, w dobie mediów społecznościowych i wszechobecnego dostępu do internetu możliwe jest całkowite oddzielenie tych sfer? Zdaniem specjalistów takie podejście nie zdaje już egzaminu, myślenie kategoriami rozdzielenia tych dwóch światów wydaje się też mało praktyczne i poniekąd wykluczające niektóre elastyczne formy zatrudnienia czy narzędzia z zakresu WLB. Wizja oddzielenia tych dwóch obszarów wyczerpuje się, ponieważ stwarza wrażenie konkurencji między nimi. Idea work-life integration, zakłada iż świat zawodowy i prywatny mogą ze sobą współistnieć, a my powinniśmy między nimi się umiejętnie przełączać. Wydaje mi się, iż nie ma większego znaczenia czy będziemy posługiwać się określeniem work-life balance czy work-life integration w odniesieniu do relacji praca – życie osobiste, ważne żebyśmy wyeliminowali work-life conflict i znaleźli rozwiązania, które nas satysfakcjonują. Jeśli potrzebujesz wyraźnych granic między pracą a domem to je twórz, a jeśli wolisz integrować te sfery, to integruj. Pamiętaj tylko, że Twój organizm potrzebuje czasu na regenerację i dla zdrowia psychicznego oraz fizycznego od czasu do czasu trzeba od pracy odpocząć i zupełnie się od niej odłączyć. Tylko taka postawa pozwoli nam osiągnąć wewnętrzny dobrostan i przełoży się na wyższą efektywność w pracy.