Dostępne 26 pytań w: Rewitalizacja ×
Analizując porady zawarte w podręcznikach dla administracji publicznej w zakresie monitorowania rozwoju lokalnego, zapisy dokumentów strategicznych, w tym programów rewitalizacji i biorąc pod uwagę doświadczenie własne ekspertów udzielających doradztwa, należy jednoznacznie stwierdzić, że podstawą prawidłowo prowadzonego monitoringu rozwoju lokalnego jest dobrze opracowany i funkcjonujący system wskaźnikowego pomiaru. Najważniejsze elementy praktycznego i efektywnego systemu wskaźnikowego pomiaru rozwoju lokalnego powinny uwzględniać:
Po pierwsze są łatwo dostępne, a po drugie są najbardziej skorelowane z dziedziną, którą zamierzamy monitorować. Co znaczy, że są łatwo dostępne? Wielokrotnie w praktyce doradczej eksperci przekonywali się, że ambitnie dobrane wskaźniki, których wyliczenie wymagało pogłębionej analizy i dłuższej pracy, były szacowane wyłącznie na potrzeby opracowania dokumentu strategicznego, a w czasie monitorowania postępów w realizacji dokumentu strategicznego, pomijano wyliczenie tych wskaźników, skupiając się na ogólnym opisie przedsięwziętych działań. Do wskaźników tych na przykład mogą należeć mierniki zadowolenia mieszkańców z usług publicznych oszacowane na podstawie badań socjologicznych. Z pewnością są to wskaźniki bardzo adekwatne, jeśli chcemy mierzyć poprawę jakości świadczenia usług publicznych, jednak ich oszacowanie wymaga ogromnego nakładu pracy. Oczywiście należy dążyć do tego, aby pomiary takie stały się rutynowym procesem obsługi mieszkańców. Jeśli tak się stanie, można włączyć tego typu wskaźniki do systemu. Na początek jednak zaleca się wybór wskaźników pochodzących ze statystyki publicznej lub których źródło jest łatwo dostępne w jednostkach administracji samorządowej. Mogą one tylko pośrednio świadczyć o postępie, jednak ważniejsze jest to, aby system zaczął funkcjonować płynnie i aby wyeliminować słabe ogniwa, którymi mogą być trudno dostępne dane do obliczenia wskaźników.
Dane powinny być skorelowane z dziedziną, którą zamierzamy monitorować. Dobranie jednego wskaźnika do pomiaru na przykład stanu środowiska z pewnością nie spełni wymogu odpowiedniego (adekwatnego) doboru wskaźnika do badanego zjawiska. Jeśli nawet wskaźnik będzie skorelowany ze stanem środowiska, jak na przykład liczba dni przekroczenia norm czystości powietrza, to z pewnością zdajemy sobie sprawę z faktu, że czystość powietrza jest tylko jednym z elementów opisu stanu środowiska. Należy dobrać maksymalnie dużą liczbę wskaźników odpowiadających na pytanie „jaki jest stan środowiska?”, aby mieć pewność, że dokonaliśmy prawidłowego pomiaru rozwoju lokalnego pod względem stanu środowiska. Im większa będzie to liczba, tym bardziej precyzyjnie można odpowiedzieć na pytanie „jaki jest stan środowiska?”. Należy jednak pamiętać o zasadzie pierwszej doboru wskaźników.
Dokonanie korekt i usprawnień w systemie i procesie wskaźnikowego pomiaru rozwoju lokalnego. System monitorowania rozwoju lokalnego będzie podlegał stałym korektom, które trzeba włączyć w cykl zarządzania procesem. Korekty będą wynikały z dostępności danych. Można przewidzieć, że część danych będzie mniej dostępna niż zakładano, ale bardziej prawdopodobne jest to, że zakres pozyskiwanych danych będzie się powiększał. Kolejne jednostki administracji publicznej będą otrzymywać zadania gromadzenia danych, które wcześniej nie były gromadzone i przechowywane. Do systemu coraz częściej będzie można włączyć stałe badanie opinii mieszkańców, przedsiębiorców i innych grup społecznych. Warto brać przykład z firm działających w sektorze prywatnym, które zabiegają o naszą opinię o jakości świadczonych usług i sprzedanych produktów. Dlaczego takich pomiarów nie miałaby robić administracja publiczna? Czy odchodząc od stanowiska urzędniczego, nie moglibyśmy klikać uśmiechniętej, smutnej lub neutralnej buźki? Ogromne możliwości pomiaru satysfakcji mieszkańców z obsługi w instytucjach administracji samorządowej lub z usług instytucji gminnych (ośrodek kultury, centrum sportowe, itd.) tkwią w narzędziach informatycznych i Internecie.
Zaangażowanie interesariuszy w realizację programów rewitalizacji jest niezbędne, aby proces rewitalizacji przebiegał sprawniej i skuteczniej. Interwencja publiczna w przypadku rewitalizacji będzie miała ograniczony wpływ na efekty, których oczekujemy, tj. odnowa społeczna, gospodarcza i przestrzenno-środowiskowa. Obszar rewitalizacji to szczególnie trudny pod względem inwestycyjnym i społecznym obszar miasta. Inwestowanie w takim obszarze wiąże się z tym, że wszelkiego rodzaju ryzyka inwestycyjne będą charakteryzowały się większym prawdopodobieństwem wystąpienia i wyższym poziomem wpływu na sukces/porażkę. Co zatem robić, aby zwiększyć zaangażowanie inwestorów prywatnych w realizację programów rewitalizacji?
Przede wszystkim należy zdać sobie sprawę z faktu, że dla inwestorów prywatnych, niezależnie od tego, czy są mieszkańcami, którzy modernizują swoje zasoby mieszkaniowe, czy przedsiębiorcami prowadzącymi działalność gospodarczą w obszarze rewitalizacji, najbardziej skutecznym sposobem zachęcania do inwestowania jest tworzenie systemu zachęt finansowych oraz pośrednie podnoszenie wartości nieruchomości w obszarze.
Opracowanie systemu zachęt jest trudne, ponieważ obarczone wieloma ograniczeniami prawnymi w wydatkowaniu środków publicznych na wsparcie inwestycji prywatnych. Jeśli jednak już przebrniemy przez gąszcz przepisów i wypracujemy system zachęt finansowych do inwestowania w obszarze, musimy wziąć pod uwagę, że nasze zachęty nie mogą być symboliczne i funkcjonować rok lub dwa lata. Zachęty finansowe (czasem lepszym określeniem będzie – ekonomiczne) możemy podzielić na dwa generalne rodzaje ze względu na własność nieruchomości, których dotyczą. 1) zachęty do inwestowania w nieruchomości prywatne; 2) zachęty do prowadzenia działalności gospodarczej w zasobach komunalnych położonych w obszarze rewitalizacji. W pierwszym rodzaju zachęt będziemy mieli do czynienia z dotacjami lub preferencyjnymi instrumentami zwrotnymi na modernizację zasobów prywatnych związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej. W drugim przypadku gmina inwestuje w modernizację własnych zasobów komunalnych i przeznacza je na preferencyjnych warunkach do zasiedlenia przez przedsiębiorców. Oba rodzaje zachęt mogą odnosić się również do celów mieszkaniowych. Przeznaczając zasoby komunalne pod działalność gospodarczą, musimy się nastawić na to, że sami będziemy musieli zainwestować w modernizację lokali użytkowych, aby stały się one faktycznie przedmiotem zainteresowania przedsiębiorców.
Niemniej skutecznym sposobem pobudzania inwestycji na obszarze rewitalizacji będzie pośrednie podnoszenie wartości nieruchomości w obszarze. Rzecz odnieść należy do impulsu inwestycyjnego, który powinien pochodzić od sfery publicznej. Inwestycja w modernizację przestrzeni publicznej, ulicy, kamienicy należącej do zasobu gminnego, spowoduje reakcję sfery prywatnej. Wzrost wartości nieruchomości spowodowany publicznym impulsem inwestycyjnym działa na zasadzie prostej logiki rachunku ekonomicznego. Jeśli za te same środki finansowe inwestor prywatny ma modernizować swój zasób, to chętniej to uczyni, jeśli zadziała dodatkowa dźwignia podnosząca wartość nieruchomości, w którą inwestuje. Tą dźwignią może być na przykład inwestycja w sąsiednią kamienicę komunalną lub okoliczny plac. Zmodernizowane budynki i przestrzenie publiczne będą zachęcać konsumentów, pobudzając tym samym lokalną przedsiębiorczość.
Obserwowana praktyka działań samorządów związana z tworzeniem zachęt i impulsów inwestycyjnych pokazuje, że przepis na sukces nie jest prosty. Okazuje się, że czasem pojedyncze impulsy związane z modernizacją dzielnicy przynoszą nieoczekiwanie duże efekty, a czasem ogromne środki publiczne przeznaczone na odnowę przestrzenną i architektoniczną dają mizerny skutek. Należy podchodzić do tego faktu jak do zdarzeń gospodarczych. Nie ma pewnych reguł i przepisów na sukces, w tym przypadku również działa magia przypadku, choć z pewnością konsekwencja w działaniu podniesienie prawdopodobieństwo wzrostu zaangażowania inwestorów prywatnych.
Odrębnie należy podejść do zagadnienia związanego ze sposobami angażowania mieszkańców, wspólnot mieszkaniowych, organizacji pozarządowych w życie społeczne i kulturalne obszaru rewitalizacji, który często składa się z jednej lub kilku dzielnic.
W metodach współpracy (komunikacji i faktycznego działania) z interesariuszami rewitalizacji przestrzegajmy najważniejszej zasady, że zaangażowanie jest wprost proporcjonalne do wpływu, jaki interesariusze mają na przestrzeń i sytuację społeczno-gospodarczą, które ich otaczają. Jeśli jakość przestrzeni publicznej i sytuacja społeczno-gospodarcza zależy od gminy, to gmina musi oddać część kompetencji odnośnie wprowadzania zmian interesariuszom zewnętrznym (mieszkańcom i podmiotom nienależącym do zasobu instytucji samorządowych i spółek komunalnych). Jeśli organizujemy spotkanie z mieszkańcami dotyczące przestrzeni publicznej w postaci np. spaceru badawczego to starajmy się to zrobić dopiero wówczas, gdy mamy na modernizację tej przestrzeni środki i możemy zapewnić uczestników naszego spotkania, że inicjatywa, do której są wciągani zakończy się konkretnymi działaniami, a nie tylko pogadanką. Dopiero w tak zorganizowanym procesie może pojawić się przestrzeń do zaangażowania mieszkańców, czy NGOsów w działania i to, na czym nam najbardziej zależy, w realną pracę na rzecz zmian. Zadziała wówczas reguła wzajemności, którą warto połączyć z zasadą, że najchętniej angażujemy się w wąski zakres własnych spraw. Na spotkanie dotyczące podwórza między kamienicami, na które już przeznaczono środki, tylko trzeba je odpowiednio spożytkować projektując wraz z mieszkańcami ciekawą przestrzeń, przyjdzie więcej mieszkańców niż na spotkanie dotyczące całego programu rewitalizacji. Mieszkańcy (wspólnota mieszkaniowa) za wkład finansowy gminy w modernizację przestrzeni, w której mieszkają, chętniej odwdzięczą się pracą społeczną i tym samym zaangażują w działania rewitalizacyjne, niż gdyby mieli to robić na zasadzie inicjatywy własnej bez równoległego zaangażowania gminy.
Sukces w realizacji z mieszkańcami działań polegających na modernizacji przestrzeni publicznej bezpośrednio otaczającej miejsce zamieszkania zaangażowanych osób warto dobrze rozpropagować i wzmocnić o przekaz z zastosowaniem reguły społecznego dowodu słuszności. To sami mieszkańcy w wywiadach prasowych staną się ambasadorami rozwiązań, które zaproponowaliśmy.
Sposobów na pracę nad modernizacją przestrzeni publicznej jest wiele. Oddajmy przede wszystkim głos mieszkańcom. Czasem warto dla sprawy zagłuszyć zmysł estetyczny architekta niezgrabnymi propozycjami mieszkańców. Działajmy w przestrzeni, której dotyczy zmiana i przede wszystkim pamiętajmy, aby wywiązać się z tego kontraktu społecznego. Warto to jeszcze raz powtórzyć, że za poczuciem sprawstwa idzie zaangażowanie. Podobnie możemy współpracować z przedsiębiorcami. Im szczególnie będzie zależeć na tym, aby wspólnie z gminą dokonywać pozytywnych przemian w otoczeniu na zasadzie wzajemnych „świadczeń”.
Prócz mieszkań i przestrzeni publicznej otaczającej budynki mieszkalne przedmiotem zainteresowania mieszkańców i kontekstem dla ich zaangażowania w realizację programu rewitalizacji będą także relacje sąsiedzkie, sfera symboliczna oraz instytucje funkcjonujące na terenie ich dzielnicy objętej rewitalizacją.
Chcąc budować trwale zaangażowaną społeczność lokalną, musimy zadbać także o to, aby stworzyć warunki do wzmacniania relacji sąsiedzkich. Pomoże w tym z pewnością odpowiednio zaaranżowana przestrzeń, działania animatorów życia sąsiedzkiego/wspólnotowego, wydarzenia kulturalne, bazary, targi, spotkania, itp. Realizowane z wyczuciem potrzeb działania tego typu, przyniosą rezultaty. Włączyć w nie można organizacje pozarządowe, dla których przeznaczamy środki na realizację zadań publicznych w ramach programu współpracy z organizacjami pozarządowymi.
Sfera symboliczna odnosi się do historii i jej dziedzictwa materialnego i niematerialnego. Nie zapominajmy o tej sferze jako istotnie kształtującej poczucie wspólnotowości. Przemyślmy również sprawę instytucjonalnego wzmacniania zaangażowania mieszkańców i innych interesariuszy w życie obszaru rewitalizacji. Sprawnie funkcjonujący mały ośrodek kultury, który żyje wyłącznie życiem dzielnicy, będzie odgrywał dużą rolę w procesie rewitalizacji.
Przy przystąpieniu do sporządzenia Gminnego Programu Rewitalizacji (GPR) wraz uchwaleniem GPR automatycznie traci moc uchwała o przyjęciu Lokalnego Programu Rewitalizacji (LPR). Pozostaje pytanie, czy uchwała o przyjęciu LPR nie powinna tracić mocy wcześniej wraz z przyjęciem uchwały o wyznaczeniu obszaru zdegradowanego i rewitalizacji na podstawie ustawy o rewitalizacji? Trudno jednoznacznie rozstrzygnąć tę kwestię w sytuacji, gdy mamy następujące przesłanki:
Należy zastanowić się, czy obowiązywanie różnych granic obszaru rewitalizacji wyznaczonych odrębnymi procesami i uchwałami może wiązać się ze złamaniem zasady rzetelnej legislacji, zgodnie z którą akty normatywne charakteryzują się precyzją, zrozumiałością i transparentnością, zasady stabilności prawa, czy też oczywistej zasady, że akty prawa nie powinny być wzajemnie sprzeczne. Wyobraźmy sobie taką sytuację. W konkursie o dofinansowanie ze środków unijnych lub innego źródła dodatkowe punkty uzyskuje gmina, której projekt znajduje się w obszarze rewitalizacji. Gmina w dniu składania wniosku posiada obowiązujący lokalny program rewitalizacji oraz obowiązującą uchwałę o wyznaczeniu obszaru zdegradowanego i rewitalizacji. Czy w takim przypadku może dowolnie wskazać jeden lub drugi dokument jako źródło potwierdzenia punktowanego faktu? Gmina również sama może udzielać dotacji na realizację zadań własnych dla projektów znajdujących się w obszarze rewitalizacji, na przykład w ramach programu współpracy z organizacjami pozarządowymi. Czy w tym przypadku organizacje pozarządowe mogą wskazywać dowolnie granice obszaru rewitalizacji z dwóch różnych źródeł? W naszej opinii dopuszczenie sytuacji, gdy w jednym czasie obowiązuje lokalny program rewitalizacji z wyznaczonymi granicami obszaru rewitalizacji i uchwała o wyznaczeniu obszaru zdegradowanego i rewitalizacji, jest wysoce wątpliwe. Warto zwrócić uwagę na jedno z rozstrzygnięć nadzorczych wojewody śląskiego (https://sip.lex.pl/orzeczenia-i-pisma-urzedowe/orzeczenia-sadow/iv-sa-gl-429-18-wyrok-wojewodzkiego-sadu-522641339) dotyczące sytuacji, gdy gmina uchwaliła obszar zdegradowany i rewitalizacji na podstawie ustawy o rewitalizacji, posiadając obowiązujący lokalny program rewitalizacji uchwalony po wejściu w życie ustawy o rewitalizacji. Wojewoda stwierdził nieważność uchwały, wskazując, że „przepis art. 52 ust. 1 uor stanowi, iż do dnia 31 grudnia 2023 r. dopuszcza się realizację przedsięwzięć wynikających z programu zawierającego działania służące wyprowadzeniu obszaru zdegradowanego ze stanu kryzysowego, przyjmowanego uchwałą rady gminy, bez uchwalania gminnego programu rewitalizacji. W takim przypadku wyznaczenie w drodze uchwały obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji, Strefy, a także uchwalenie miejscowego planu rewitalizacji nie jest dopuszczalne.” Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach wyrokiem z dnia 30 lipca 2018 r., podtrzymał rozstrzygnięcie nadzorcze wojewody.
Rekomendujemy, aby w ramach prac nad przekształceniem Lokalnych Programów Rewitalizacji na etapie wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji wyznaczonego na podstawie ustawy o rewitalizacji uchylić uchwałę w sprawie przyjęcia Lokalnego Programu Rewitalizacji.
Ponadto mając na uwadze, że 1 lipca 2020 r. Ministerstwo Rozwoju ogłosiło zapytanie ofertowe na usługę doradztwa eksperckiego w zakresie rewitalizacji polegającą na przedstawieniu propozycji kompleksowych zmian przepisów ustawy z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji oraz możliwości integracji systemu planowania i zagospodarowania przestrzennego z systemem wdrażania rewitalizacji. Można założyć, że zlecenie usługi eksperckiej przyniesie rezultaty w postaci wytycznych dla zmiany ustawy o rewitalizacji i rozpoczęcie zmian w procesie legislacyjnym, którego zwieńczeniem będzie nowelizacja ustawy o rewitalizacji. Trudno określić obecnie jak głębokie zmiany mogą nastąpić w ustawie. Zgodnie ze zleceniem Ministerstwa Rozwoju eksperci są zobowiązani do przedstawienia zmian przepisów prawnych w zakresie rewitalizacji uwzględniając w szczególności następujące zagadnienia:
Przystąpienie do opracowania GPR (mówimy o opracowaniu GPR, a nie przekształceniu z LPR) w sytuacji niepewności, czy przepisy, na podstawie których ma nastąpić opracowanie GPR, nie ulegną zmianie, jest obciążone ryzykiem wydłużenia procesu lub wręcz jego przerwania.
Komitet Rewitalizacji
Powołanie Komitetu Rewitalizacji jest obowiązkowe, jeśli gmina decyduje o uchwaleniu gminnego programu rewitalizacji. Nie jest to zatem dobrowolne narzędzie jak specjalna strefa rewitalizacji i miejscowy plan rewitalizacji. Ustawodawca przewidział, że Komitet może być powołany przed uchwaleniem GPR lub po uchwaleniu (jednak nie później niż 3 miesiące od uchwalenia GPR).
Ustawodawca przewidział wyłącznie opiniotwórczo-doradczą rolę Komitetu Rewitalizacji. Kluczem do sukcesu w powołaniu sprawnie funkcjonującego Komitetu Rewitalizacji jest przypisanie temu ciału maksymalnie dużego zakresu opiniowania wszelkiego rodzaju działań realizowanych na obszarze rewitalizacji. Wyłącznie Komitet doceniony poprzez przyznane mu kompetencje do opiniowania działań organów administracji samorządowej będzie zmotywowany do pracy. Nie będą to opinie wiążące dla prezydenta, któremu w myśl ustawy o rewitalizacji powinien doradzać, jednak to zależy od wypracowanych relacji między prezydentem a Komitetem, czy członkowie Komitetu będą czuli odpowiedzialność za przekształcenia obszaru rewitalizacji. Bez tego poczucia odpowiedzialności i bez poczucia faktycznego wpływu na zmiany i decyzje dotyczące interwencji w obszarze rewitalizacji Komitet będzie „martwym” instrumentem procesu rewitalizacji. Wniosek ten można wysnuć na podstawie obserwacji pracy wielu Komitetów w Polsce. Czym mógłby zająć się Komitet poza ustawowymi kompetencjami (współpracy i dialogu interesariuszy z organami gminy w sprawach dotyczących przygotowania, prowadzenia i oceny rewitalizacji, udział jako instytucji opiniującej miejscowy plan rewitalizacji)? Właściwie wszystkim w zakresie konsultacji planów i działań podejmowanych przez gminę na obszarze rewitalizacji. Komitet składa się z przedstawicieli interesariuszy rewitalizacji, w tym z mieszkańców, przedsiębiorców i organizacji pozarządowych funkcjonujących na terenie obszaru rewitalizacji. Osoby te są bezpośrednio zainteresowane tym, aby mieć wpływ na przemiany części miasta objętej rewitalizacją. Należy jednak to zainteresowanie podtrzymywać, działając tak, aby interesariusze (ich przedstawiciele) mieli poczucie sprawstwa. Prezydent może zatem zwracać się do Komitetu w sprawach związanych z planami zagospodarowania przestrzennego, modernizacją przestrzeni publicznej, rozwiązaniami drogowymi i ogólnie komunikacyjnymi, dotacjami dla organizacji pozarządowych na realizację zadań publicznych w obszarze rewitalizacji, budownictwem społecznym, itp.
Włączając Komitet Rewitalizacji w tak dużym zakresie w proces konsultacyjny należy oczywiście uważać na to, aby nie doprowadzić do sytuacji, gdy inne organy opiniotwórcze poczują, że Komitet wkracza w ich kompetencje. Szczególnie odnosi się ta uwaga do funkcjonowania rady osiedla wchodzącego w granice obszaru rewitalizacji. Jak uniknąć tego konfliktu? Można na przykład organizować wspólne posiedzenia obu organów.
Myśląc o Komitecie Rewitalizacji, należy mieć na względzie fakt, że powołuje się go dla całego obszaru lub osobno dla podobszarów.
Specjalna Strefa Rewitalizacji
Odpowiadając na pytanie, jak stosować narzędzia rewitalizacji i konkretnie specjalną strefę rewitalizacji, można równie ogólnie zalecić ostrożność w podejmowaniu decyzji o ustanowieniu SSR. Jeśli samorząd nie ma konkretnych planów inwestycyjnych związanych m.in. ze społecznym budownictwem czynszowym, remontami mieszkaniowego zasobu komunalnego, czy też planów dotowania remontów budynków prywatnych, powinien odłożyć decyzję o ustanowieniu SRR na czas, gdy tego typu interwencję publiczną zaplanuje. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na fakt, że specjalną strefę rewitalizacji można powołać tylko raz i na maksymalnie 10 lat, a nie trzeba uświadamiać przedstawicieli administracji publicznej, że procesy inwestycyjne mogą znacznie przeciągać się w czasie.
Argumentem za ustanowieniem specjalnej strefy rewitalizacji mimo braku planów interwencji publicznej na obszarze rewitalizacji może być uprawnienie do zakazu wydawania decyzji o warunkach zabudowy w przypadku, gdy dla całości bądź części obszaru rewitalizacji nie obowiązuje plan miejscowy. W strefie intensywnej zabudowy gmina bez miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego ma bardzo ograniczone władztwo planistyczne. Posiadając, wynikające z przepisów związanych z SSR, prawo zakazu wydawania decyzji o warunkach zabudowy, gmina zwiększa swoją kontrolę nad prywatnym procesem inwestycyjnym w obszarze rewitalizacji. Jeśli problem niekontrolowanej zabudowy w obszarze, na którym planuje się ustanowienie SSR (de facto całość obszaru rewitalizacji lub dla podobszaru, jeśli zostały wydzielone podobszary), jest duży, można rozważać ustanowienie SSR.
Jeśli planujemy inwestycje, o których mowa wyżej, powinniśmy pamiętać o najważniejszych zasadach z nimi związanych, a wynikających z ustawy o rewitalizacji i zmian w innych przepisach. Społeczne budownictwo czynszowe staje się celem publicznym na obszarze rewitalizacji, a realizacja celu publicznego i związane z tym uprawnienia gminy określone są w odrębnych przepisach (np. uprawnienia do wywłaszczenia). I w tym miejscu warto przypomnieć, że inwestycja związana z realizacją ww. celu publicznego musi wynikać z gminnego programu rewitalizacji i być zawarta na liście podstawowych przedsięwzięć rewitalizacyjnych. W GPR należy wskazać konkretną nieruchomość (zabudowaną lub niezabudowaną), którą zamierza się przeznaczyć pod inwestycję celu publicznego. Społeczne budownictwo czynszowe można zrealizować jako budowę na niezabudowanej działce, albo jako adaptację budynku. Zatem warto ustanowić SSR, jeśli zaplanowaliśmy w GPR na konkretnej nieruchomości budowę lub adaptację budynku pod społeczne budownictwo czynszowe, a nie jesteśmy właścicielami tej działki i przewidujemy problemy w jej nabyciu. Należy pamiętać jeszcze o przepisie, że lokalizacja inwestycji celu publicznego możliwa jest wyłącznie w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego.
Ponadto warto ustanowić specjalną strefę rewitalizacji, jeśli zamierzamy przeprowadzić remonty mieszkaniowego zasobu komunalnego, a wiązać się to będzie z czasowymi przenosinami lokatorów na czas inwestycji. Przepisy dotyczące SSR pomogą nam w realizacji tych planów. Opierający się lokatorzy mogą zostać sprawniej i szybciej przymuszeni do opuszczenia mieszkań (otrzymują zamienne na czas inwestycji lokale). I w tym przypadku należy pamiętać, że roboty związane z modernizacją mieszkań należących do zasobu gminnego musimy zaplanować już w GPR i wpisać je do przedsięwzięć głównych.
Możemy podjąć decyzję o ustanowieniu SSR, jeśli planujemy nabycie nieruchomości, które pojawiają się w obrocie rynkowym. Na obszarze SSR możemy przyznać gminie prawo pierwokupu nieruchomości wynikających z GPR. Możemy również ustanowić SSR, jeśli planujemy sprzedać nieruchomość, na której ma być zrealizowane przedsięwzięcie podstawowe wpisanie do GPR i przewidujemy, że nabywca nie będzie skłonny zakupić nieruchomości po cenie z operatu szacunkowego. Zmiana w ustawie o gospodarce nieruchomościami wynikająca z ustawy o rewitalizacji pozwala nam sprzedać nieruchomość z bonifikatą określoną w uchwale rady gminy.
Jak wynika z przeglądu praktyki korzystania z narzędzia, jakim jest specjalna strefa rewitalizacji, samorządy najczęściej wykorzystują przepisy związane z SSR do udzielania dotacji podmiotom prywatnym na roboty budowalne (remont, przebudowa, prace konserwatorskie i restauratorskie) dotyczące nieruchomości znajdujących w SSR. Ważne jest to, że nieruchomości te nie muszą być wpisane do rejestru zabytków. Dotacja może wynosić do 50% kosztów prac budowlanych. Gminy opracowują zasady udzielania tego typu dotacji, stosując różne kryteria do zróżnicowania poziomu dotacji. Należy i w przypadku dotacji pamiętać, że roboty budowlane objęte dotacją muszą znajdować się na liście przedsięwzięć (podstawowych lub uzupełniających) rewitalizacyjnych.
Miejscowy Plan Rewitalizacji
Miejscowy plan rewitalizacji to specjalny miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego (mpzp), którego procedura uchwalania jest niemalidentyczna (z bardzo niewielkimi różnicami, jak na przykład włączenie w proces konsultacyjny Komitetu Rewitalizacji) jak „zwykłego” mpzp.
Od mpzp miejscowy plan rewitalizacji (mpr) różni się przede wszystkim szczegółowością w warstwie testowej i rysunkowej. Ustawodawca zdawał sobie sprawę, że władztwo planistyczne gminy jest ograniczone i nie pozwala jst wpływać na konkretne rozwiązania architektoniczne związane z estetyką budynków. Jednocześnie ustawodawca przewidywał, że obszary rewitalizacji będą sytuowane głównie w obszarach śródmiejskich, w których utrata wpływu na estetykę rozwiązań architektonicznych może być szczególnie dotkliwa. W miejscowym planie rewitalizacji możemy określić więcej szczegółów i dotyczą one:
Ponadto w miejscowym planie rewitalizacji gmina może ustanowić zakaz i ograniczenia dotyczące działalności handlowej lub usługowej, maksymalną powierzchnię sprzedaży obiektów handlowych, w tym obszary rozmieszczenia obiektów handlowych o wskazanej w planie maksymalnej powierzchni sprzedaży i ich dopuszczalną liczbę, a także zakres niezbędnej do wybudowania infrastruktury technicznej, społecznej lub lokali - w przypadku zawarcia umowy urbanistycznej.
Jeśli zatem zależy nam na tym, aby mieć większy wpływ na procesy inwestycyjne na obszarze rewitalizacji niż mamy go w ramach zwykłego mpzp, możemy zdecydować o przystąpieniu do opracowania miejscowego planu rewitalizacji. Możemy uchwalić taki plan na obszarze dotąd nieobjętym żadnym mpzp lub zmienić obowiązujący mpzp na miejscowy plan rewitalizacji.
Trudno obecnie opisać doświadczenia innych samorządów w związku ze stosowaniem miejscowych planów rewitalizacji, ponieważ procedury planistyczne związane z uchwalaniem mpr trwają.
Odpowiedzi na to pytanie należy szukać w zapisach uchwalonego Gminnego Programu Rewitalizacji, a także w ogólnych zasadach prowadzenia monitoringu i ewaluacji dokumentów strategicznych. W GPR określono wyraźnie sekwencję działań, wskazując, że monitoring poprzedza badanie ewaluacyjne i jest jednocześnie elementem ewaluacji. Należy dodać, że jednym z najważniejszych etapów każdej ewaluacji interwencji publicznej, w tym dokumentu strategicznego jest wykonanie pomiarów skuteczności podejmowanych działań poprzez analizę osiągnięcia zakładanych wskaźników i stopnia realizacji zaplanowanych działań. W związku z tym prawidłowym podejściem metodycznym jest przyjęcie, że sprawozdanie monitoringowe jest częścią raportu z ewaluacji. Wykonując raport ewaluacyjny, należy włączyć do niego sprawozdanie monitoringowe. Raport ewaluacyjny może oczywiście zostać przesłany do wiadomości do Zespołu ds. rewitalizacji Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego.
Ewaluacja polityki publicznej jest kluczowym elementem oceny jej sprawności, skuteczności i trwałości. Niestety jednostki samorządu terytorialnego zbyt rzadko prowadzą badania ewaluacyjne dokumentów strategicznych, mimo że w dokumentach tych zawarto zobowiązanie o okresowym wykonaniu ewaluacji.
W Gminnym Programie Rewitalizacji przesłanki do zmian programu powinny wynikać z monitoringu oraz/lub badania ewaluacyjnego. Konieczność aktualizacji Gminnego Programu Rewitalizacji może wynikać zarówno z czasu obowiązywania dokumentu, zmian wymogów prawnych, dostępności środków zewnętrznych, zmian w sytuacji społeczno-gospodarczej i możliwościach budżetu jst, jak i ze względu na pojawienie się nowych problemów i konieczności tworzenia nowych projektów związanych z potrzebami mieszkańców obszarów rewitalizowanych. Odstępstwa w stosunku do ramowego harmonogramu wdrażania programu powinno prowadzić do zmiany tego harmonogramu w treści GPR. Jeżeli program nie jest realizowany zgodnie z harmonogramem, stawia to konieczność odpowiedzi na kluczowe pytania, np. czy wynika to z konkretnych przeszkód i barier? (jeśli tak, to jak je pokonać i jakie działania należy uwzględnić w programie), czy opóźnienia świadczą o nietrafności programu?, zaplanowane przedsięwzięcia są nierealistyczne lub też nie znajdują należytego oddźwięku w lokalnej społeczności i nie przynoszą zakładanych efektów? (w takim wypadku ocena stopnia realizacji może skutkować potrzebą przeformułowania programu).
Podejmując decyzje o ewentualnej zmianie GPR, powinniśmy kierować się miarą proporcjonalności reakcji do zaobserwowanych odstępstw od planów zawartych w programie. Zmiana pojedynczego wskaźnika pomiaru, czy też niewielkie odstępstwa w harmonogramie nie powinny skłaniać urzędników i rady gminy do aktualizacji lub zmiany całego programu. Proces zmiany dokumentu strategicznego zawsze jest skomplikowany, a z drugiej strony odstępstwa od planów w programach są w praktyce ich naturą.
W ustawie o rewitalizacji ustawodawca określił (w art. 22), że GPR podlega ocenie aktualności i stopnia realizacji. Utrata aktualności programu, o której należy stwierdzić w procesie monitorowania programu lub w raporcie ewaluacyjnym, zobowiązuje wójta/burmistrza/prezydenta miasta do złożenia wniosku do rady gminy o zmianę programu. Przesłanką ustawową do zmiany jest również aktualizacja listy przedsięwzięć.
Wiele zmian w harmonogramie realizacji przedsięwzięć może być przesłanką do zmiany programu, jednak proponuje się dokonać w ramach monitoringu lub ewaluacji kompleksowej oceny aktualności programu i na podstawie uzyskanych wniosków podjąć decyzję o zmianie. Zmiany programu w okresie pomiędzy ewaluacjami nie są dobrą praktyką. Program rewitalizacji jest planem wieloletnim. Interesariusze działań rewitalizacyjnych nie powinni odnieść wrażenia, że tracą kontrolę nad treścią programu i że można go zmieniać w dowolnym momencie realizacji. Zmiana wskaźnika monitoringowego nie jest ani ustawową, ani wynikającą z GPR przesłanką do podjęcia uchwały o zmianie programu. Można uznać, że zabieg zmiany wskaźnika służy usprawnieniu procesu monitoringu. Należy jednak pamiętać, aby wskaźniki monitoringowe były adekwatne do badanego przedmiotu, jakim jest postęp w realizacji GPR.
Informacje są publikowane na stronach WRPO 2014+ http://www.wrpo.wielkopolskie.pl/ oraz UMWW http://www.umww.pl/.
Wnioski można składać od 25 kwietnia 2016 roku. Nie wyklucza się także sytuacji, że zostanie ogłoszony kolejny nabór w późniejszym terminie. Decyzja zależy od zainteresowania gmin w trakcie pierwszego naboru.
Nabór wniosków zostanie zakończony 27 maja 2016 roku.
Do konkursu może przystąpić pojedyncza gmina miejska, miejsko-wiejska lub wiejska. Z udziału w naborze wykluczone są gminy, które otrzymały wcześniej dotacje w ramach projektu „Modelowa rewitalizacja miast”.
Tak. Pomoc Zespołu eksperckiego zawsze jest bezpłatna.
Tak, mogą skorzystać bezpłatnie z pomocy Zespołu eksperckiego.
Formalnie nie ma przeciwwskazań dla takiego rozwiązania. Takie rozwiązanie trzeba dokładnie opisać na etapie składania wniosku o dofinansowanie. Sugerujemy jednak pozyskanie i skorzystanie ze wsparcia eksperckiego do opracowania lub aktualizacji programu rewitalizacji, w taki sposób, aby pracownicy gmin mogli zdobyć doświadczenie w planowaniu i realizacji procesów rewitalizacji. Ponadto, forma i zakres udziału gminy w pracach nad planem będą jednym z elementów oceny projektów.
Dopuszczalne jest stworzenie podstrony bądź dodatkowego modułu w ramach strony gminy/urzędu, która dotyczyć będzie programu rewitalizacji i służyć pracom nad nim, zwłaszcza jeśli ma to być jeden z kanałów komunikacji na linii urząd-mieszkańcy. Należy jednak uważnie przeanalizować koszty takiego przedsięwzięcia. W przypadku gdy gmina chce stworzyć osobną stronę internetową, która dotyczyć będzie nie tylko programu, ale ogólnie rewitalizacji, służyć będzie promocji, należy się poważnie zastanowić nad zasadnością takiego kosztu. Ministerstwo zwraca uwagę, że tego typu strony, tworzone w ramach projektu, które dotyczą jakiegoś wąskiego obszaru/dziedziny, stają się martwe po zakończeniu projektu. Tak samo należy zastanowić się nad racjonalnością kosztów stworzenia forum wymiany informacji – prawdopodobnie po zamknięciu projektu, nie będzie ono aktywne.
Jeżeli szkolenia będą dotyczyły tematyki związanej z rewitalizacją, pracami nad planami rewitalizacji, będą dobrze uzasadnione oraz nieprzeszacowane, można je zaliczyć jako kwalifikowalne.
Nie. Gmina może posiadać program rewitalizacji, którego opracowanie zostało sfinansowane ze środków własnych lub z w ramach innych programów pomocowych. Warunkiem koniecznym jest zgodność programu rewitalizacji z Wytycznymi w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020 Ministra Infrastruktury i Rozwoju, wymaganiami konkursu dotacji, zapisami Szczegółowego Opisu Osi Priorytetowych Programu Operacyjnego oraz wymaganiami określonymi na potrzeby konkursów o dofinansowanie.
Nie. Wnioski należy składać we formie papierowej i elektronicznej w siedzibie Urzędu Marszałkowskiego.
Nie. W ramach konkursu dotacji na opracowanie lub aktualizację programów rewitalizacji przez gminy nie ma wskaźników produktu oraz rezultatu.
Szacunkowa wartość zamówienia ustalana jest zgodnie z ustawą Prawo zamówień publicznych (PZP). Przepisy PZP nie precyzują, w jakiej formie należy przeprowadzić i udokumentować szacowanie wartości zamówienia, wspominają tylko o należytej staranności szacowania. Najlepszym jednak rozwiązaniem jest udokumentowanie czynności szacowania na piśmie na potrzeby późniejszych ewentualnych kontroli prawidłowości udzielania zamówień publicznych.
W praktyce z szacowania wartości zamówienia sporządza się notatkę służbową, w której wskazuje się kiedy i kto sporządził szacunek oraz na jakiej podstawie.
Szacowanie może odbywać się na podstawie ofert handlowych potencjalnych wykonawców zamówienia tj. folderów lub informacji ze stron internetowych, odpowiedzi na zapytanie zamawiającego (pisemne, faxowe lub mailowe). Te dokumenty można (ale nie trzeba) dołączyć w formie papierowej do notatki służbowej. Rozpoznanie rynkowe można też przeprowadzić telefonicznie. Wtedy w notatce służbowej opisuje się, że dane pochodzą z rozmowy telefonicznej z firmą oferującą odpowiednią usługę/produkt. Istotne jest, by informacje przekazane przez pytane firmy dotyczyły podobnego produktu/usługi (zakresem i przedmiotem).
W przepisach nie jest też określone, ile odpowiedzi należy uzyskać do oszacowania wartości zamówienia. Ważne, by szacunek wartości zamówienia był przeprowadzony rzetelnie i starannie.
Tak. Gmina może zatrudnić koordynatora projektu na czas realizacji projektu. Koszty wynagrodzenia koordynatora stanowić będą koszt kwalifikowany. Natomiast samo opracowanie programu rewitalizacji może zostać zlecone eksperckiej firmie zewnętrznej.
Tak. Gmina może obecnie zatrudnić pracownika merytorycznego odpowiedzialnego za przygotowanie analiz. Koszty wynagrodzenia tej osoby stanowić będą koszt kwalifikowany projektu i taka pozycja kosztowa musi pojawić się w budżecie projektu.
Zgodnie z zapisami Regulaminu Konkursu (pkt. 11.2): „W ramach konkursu istnieje możliwość sfinansowania kosztów związanych z opracowaniem lub aktualizacją programów rewitalizacji poniesionych przez gminę nie wcześniej niż od dnia 1 maja 2015 r.”
Zespół ds. Rewitalizacji już funkcjonuje a konsultacji udzielać będzie w ramach możliwości technicznych i organizacyjnych. Kontakt mailowy: rewitalizacja@umww.pl, grzegorz.kaminski@umww.pl lub kontakt telefoniczny 61 62 67 264.
Nie. Na etapie składania wniosku ten dokument nie jest wymagany. Taki dokument będzie wymagany na etapie podpisywania umowy.
Tak. Jest to koszt kwalifikowalny.
Zgodnie z art. 46 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (dalej ustawa OOŚ), przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko wymagają m.in. projekty:
Przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko wymagają także projekty dokumentów, innych niż wymienionych powyżej, jeżeli w uzgodnieniu z Regionalnym Dyrektorem Ochrony Środowiska w Poznaniu, organ opracowujący projekt dokumentu stwierdzi, że wyznaczają one ramy dla późniejszej realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko lub że realizacja postanowień tych dokumentów może spowodować znaczące oddziaływanie na środowisko (art. 47 ustawy OOŚ). W tym przypadku konieczne jest dodatkowo zwrócenie uwagi na zapisy art. 49, który mówi jakie trzeba brać pod uwarunkowania przy ustalaniu, czy zachodzi konieczność przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko, zgodnie z art. 47.
Przeprowadzenie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko jest też wymagane w przypadku wprowadzania zmian do już przyjętych dokumentów, o którym mowa powyżej (art. 50 ustawy OOŚ).
W przypadku dokumentów o których mowa w art. 46 ustawy OOŚ, w pewnych przypadkach, możliwe jest odstąpienie od przeprowadzenia Strategicznej Oceny Oddziaływania na Środowisko zgodnie z zapisami art. 48 i 49 ustawy OOŚ (w tym przypadku konieczne jest dokonanie uzgodnienia z odpowiednimi organami)
Środki dotacji celowej na realizację zadania polegającego na wsparciu gmin w opracowaniu lub aktualizacji programów rewitalizacji w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna 2014-2020, będą przekazywane jednostkom samorządu terytorialnego w paragrafach bieżących zgodnie z następującą klasyfikacją budżetową:
Rozdział – 75095,
Paragraf – 2008 (85% środki Unii Europejskiej – Fundusz Spójności),
Paragraf – 2009 (15% środki z budżetu państwa).
Prosimy o zastosowanie właściwej klasyfikacji w planie budżetu jednostki i w sprawozdaniach z realizacji zadania.