Coraz więcej spraw – urzędowych, jak i związanych z zakupem towarów czy pozyskiwaniem informacji – załatwiamy przez internet. Wirtualny świat nie powinien stawiać barier osobom z grup narażonych na wykluczenie społeczne. Dlatego przy przyznawaniu dofinansowania ze środków unijnych coraz większe znaczenie odgrywa kryterium cyfrowej dostępności.
Co istotne, kryterium cyfrowej dostępności musi mieć charakter wielowymiarowy i dotyczyć nie tylko efektów realizacji projektu. Należy przy tym uwzględnić potrzeby osób ze wszystkimi rodzajami niepełnosprawności. Według szacunków Komisji Europejskiej osoby z niepełnosprawnością stanowią od 10% do 15% obywateli UE (między 50 a 75 mln osób), a biorąc pod uwagę zjawisko starzenia się europejskich społeczeństw można oczekiwać, że odsetek ten będzie się zwiększał. Dlatego też realizacja zasady dostępności jest jednym z priorytetów Unii Europejskiej w zakresie budowania społeczeństwa cyfrowego. Zagadnienie to zostało uregulowane w dokumentach na szczeblu unijnym i krajowym (zobacz: ramka pod tekstem). Szczegółowo opisanych zasad należy przestrzegać nie tylko podczas ubiegania się o dofinansowanie, ale i w trakcie realizacji projektu. Warto pamiętać, że zasada dostępności cyfrowej obejmuje nie tylko projektowanie serwisów internetowych, ale również komunikację elektroniczną.
Według statystyk przytaczanych przez Fundację Widzialni, zajmującą się przeciwdziałaniem wykluczeniu cyfrowemu i społecznemu, e-Państwo nad Wisłą jest wciąż w budowie – przynajmniej z perspektywy osób z niepełnosprawnościami. Fundacja od kilku lat przygotowuje raporty dostępności, w których bierze pod lupę strony internetowe wybranych podmiotów realizujących zadania publiczne. W pierwszym raporcie, opublikowanym jeszcze w 2013 roku, tylko 1,7% przebadanych serwisów można było uznać za realizujące zasadę dostępności cyfrowej, w 2016 roku odsetek ten wzrósł do 22,9%, a w 2017 roku sięgnął 47,8%. Oznacza to, że wciąż pozostaje nam wiele do zrobienia, choć tempo zmian może cieszyć.
Realizacja zasady dostępności została szczegółowo uregulowana w dyrektywie z 26 października 2016 roku w sprawie dostępności stron internetowych i mobilnych aplikacji organów sektora publicznego (nr 2016/2102). Na szczeblu krajowym kluczowe dla realizacji tej zasady są dwa akty prawne: rozporządzenie Rady Ministrów z 2012 r. dotyczące korzystania przez osoby z niepełnosprawnościami z systemów teleinformatycznych, a także dokument zatytułowany „Wytyczne w zakresie realizacji zasady równości szans i niedyskryminacji, w tym dostępności dla osób z niepełnosprawnościami oraz zasady równości szans kobiet i mężczyzn w ramach funduszy unijnych na lata 2014-2020”.
WCAG 2.0
Dokumentem będącym punktem odniesienia regulacji unijnych, jak i polskich są wytyczne Web Content Accessibility Guidelines (WCAG 2.0) wskazujące zasady, jakie powinny przyświecać twórcom stron internetowych projektujących je z myślą o potrzebach osób z niepełnosprawnościami. Zostały one przygotowane przez organizację World Wide Web Consortium (W3C) i opublikowane w formie niewiążących rekomendacji jeszcze w 2008 roku, a w 2012 roku zyskały status międzynarodowej normy ISO (ISO/IEC 40500:2012). W 2010 roku wytyczne zaczęły być wdrażane na stronach internetowych prowadzonych przez Komisję Europejską, a od 2012 roku w serwisach teleinformatycznych prowadzonych przez polskie jednostki administracji publicznej.
Zgodnie z wymaganiami WCAG 2.0 serwisy powinny realizować cztery zasady:
postrzegania, funkcjonalności, zrozumiałości i kompatybilności.
Zgodnie z wymaganiami WCAG 2.0 serwisy powinny realizować cztery zasady: postrzegania, funkcjonalności, zrozumiałości i kompatybilności. Pierwsza z nich dotyczy treści, które powinny być zaprezentowane w sposób dostosowany do potrzeb użytkownika, np. zdjęcia powinny być odpowiednio opisane (tzw. tekst alternatywny), aby osoby z niesprawnym narządem wzroku, korzystając z dedykowanego oprogramowania odczytującego treść stron internetowych (np. JAWS, Window-Eyes), mogły zapoznać się z tym, co przedstawiliśmy w formie graficznej. Innym sposobem realizacji tej zasady jest przygotowanie edycji serwisu w wersji dla osób niedowidzących – z powiększoną czcionką i kontrastowymi kolorami. Druga z zasad – funkcjonalności – dotyczy nawigacji, która powinna być intuicyjna, a poruszanie się po serwisie musi uwzględniać potrzeby osób, które korzystają tylko z klawiatury. Ponadto należy unikać elementów graficznych, które znacznie utrudniają czytanie tekstu, czyli migają z częstotliwością większą niż trzy razy na sekundę. Zasada zrozumiałości skupia się na formie przekazywanej informacji, a jej realizacja obejmuje np. automatyczne wykrywanie języka użytkownika i proponowanie odpowiedniej wersji językowej serwisu, a także prezentację treści w przystępnym języku. Zasada kompatybilności jest natomiast realizowana na płaszczyźnie technicznej – skupia się na dostosowaniu strony internetowej do korzystania z niej za pośrednictwem oprogramowania i urządzeń przeznaczonych dla osób z niepełnosprawnościami. Ważnym elementem tej zasady jest projektowanie serwisu z uwzględnieniem zarówno obecnych, jak i przyszłych technologii, czyli np. unikania rozwiązań kompatybilnych tylko z konkretną technologią.
Czym jest WCAG 2.0?
Web Content Accessibility Guidelines (wytyczne dotyczące ułatwień w dostępie do treści publikowanych w internecie) zostały opracowane przez World Wide Web Consortium ukierunkowane na zapewnienie maksymalnej dostępności treści internetowych. Składają się na to cztery zasady:
- Widoczność – wszystkie elementy (informacje) powinny być możliwe do dostrzeżenia (odczytania)
- Funkcjonalność – przyjazne poruszanie się po stronie (usłudze)
- Zrozumiałość – wszystkie elementy (informacje) powinny być czytelne
- Solidność – treść powinna być dostępna niezależnie od technologii, jakiej używa internauta.
Google Lighthouse – sprawdź swój serwis
Użytkownicy przeglądarki Google Chrome mogą skorzystać z możliwości, jakie oferuje rozszerzenie Google Lighthouse (do pobrania w Google Web Store). Dzięki temu prostemu narzędziu w kilka sekund możemy przeprowadzić audyt dostępności każdej strony internetowej. Badanie bierze pod uwagę m.in. strukturę strony internetowej, obecność atrybutów ARIA (umożliwiających osobom z niepełnosprawnościami poruszanie się po stronie internetowej przy użyciu skrótów klawiszowych bazujących na znacznikach HTML), kontrast użytych kolorów, a także kompletność opisu elementów graficznych i innych elementów. Przystępne podsumowanie zawiera ocenę w skali od 1 do 100 punktów, a także szczegółowo wskazuje elementy, którym powinniśmy się przyjrzeć, jeżeli chcemy uzyskać więcej punktów w kolejnym badaniu. Serwis Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego uzyskał ocenę 97/100 punktów, co jest bardzo dobrym wynikiem (stan na sierpień 2017 roku).
Jeżeli korzystamy z innych przeglądarek, możemy sięgnąć po oprogramowanie oferujące podobne możliwości, np. WAVE (mniej złożony) lub AChecker (bardziej złożony). Alternatywą jest również zlecenie zadania przeprowadzenia audytu firmie zewnętrznej – wówczas oprócz diagnozy możemy otrzymać praktyczne wskazówki, w jaki sposób powinniśmy przebudować naszą stronę internetową.
Zob. też: „25 zaleceń dla redaktorów serwisów internetowych”
Łukasz Szoszkiewicz